Lecz nie! Sami, dranie - my�la�em - spalili dla braku �mia�o�ci mosty, a gdy ja i strzelcy t� �mia�o�� wykazali�my, to kazali nam dziurawi� nawet �mieszne promy, by nas zgubi�...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Wreszcie na p� z �aski zostawili tym g�upcom strzelcom zgni�e promy. Ba, kto wie? Mo�e to my z Kielc jeste�my dla tych drani tymi niepewnymi Ruthenen aus Feindesland, kt�rych podejrzewa� i ba� si� obro�ca spalonego mostu w Szczucinie. A mo�e wprost nas zgubi� chcieli, rzucaj�c na �ask� przewagi nieprzyjacielskiej i odmawiaj�c wci�� technicznej pomocy. Przecie� nawet te pontony, stoj�ce tak niedaleko, mog�yby by� po temu �wiadectwem!" Pomimo jednak szybko�ci, z jak� pontony mkn�y na falach Wis�y, mia�y one ten brak, �e ilo�� ludzi, kt�rych zabierano na raz, by�a wzgl�dnie ma�a. Praca sz�a ra�no, lecz r�wnie ra�no szed� czas. Z trwog� spogl�da�em na zegarek, gdym sta� na brzegu rzeki, i gdym dla jakiego� rozgrzania si� wchodzi� do mieszkania gdzie pi�em herbat�. Wskaz�wek zegarka zatrzyma� nie mog�em i wraz ze zbli�aniem si� �witu zaczyna�em si� niepokoi�. Oczekiwa�em, �e wraz z jasno�ci� dnia nast�pi� musz� strza�y armatnie. Ariergardy nasze musia�y z konieczno�ci z powodu zmniejszenia si� ust�powa� z terenu, coraz bardziej zbli�aj�c si� do Opatowca, i nieprzyjaciel w ten spos�b otrzymywa� coraz swobodniejsze pole dzia�a�. Zdecydowa�em, �e w przedostatnim pontonie przeprawi� na tamt� stron� wszystkich o�miu zabitych koleg�w strzelc�w, sam za� z ostatnim patrolem si�d� do ostatniego pontonu. Nie chcia�em ust�pi� �adnym perswazjom, chcia�em zachowa� dla siebie honor najwi�kszej �mia�o�ci pierwszych boj�w strzeleckich. �wit jednak przyszed�, a my nie byli�my jeszcze gotowi. Pozostawa�y niewielkie grupy, �ci�gaj�ce jako ostatnie patrole wys�ane do Opatowca, osiem trup�w w pokrwawionych strzeleckich kurtkach i ja ze swym otoczeniem. Gdym stan�� na brzegu rzeki, zezowa�em wci�� na lewo, na wzg�rza oko�o Winiar, oczekuj�c stamt�d sygna�u, abym przerwa� przepraw� i przerzuci� pontony w g�r� rzeki. Minuty p�yn�y za minutami, ponton odbija� za pontonem, grupa nasza ariergardowa mala�a i mala�a. Spojrza�em na rzek�. Jak gdyby zadowolona z wyrz�dzonej nam psoty, zacz�a opada�, widocznym to by�o wyra�nie na brzegu. Zakl��em siarczy�cie. Wreszcie na brzegu zosta� ostatni patrol, stoj�cy na stra�y przy trupach zabitych koleg�w, i ja sam ze swym otoczeniem. Spojrza�em raz jeszcze w stron� Winiar i na niebo. S�o�ce jakby leniwie wytoczy�o si� wreszcie na horyzont ze wschodu, od rzeki wia� jaki� przera�liwy ch��d, zwi�kszaj�c moje gor�czkowe dreszcze. Winiary milcza�y. Ko�czy�em swoje �mia�e boje nad Wis�� i Nid�. Na s�siedni ponton �adowano trupy strzeleckie, my po kolei wchodzili�my do drugiego. Westchn��em ci�ko, gdym ostatni skoczy� do pontonu. Za chwil� byli�my na tamtym brzegu, gdzie oczekiwa� mnie samoch�d. Jecha�em do Gr�boszowa zniech�cony, os�abiony i trawiony gor�czk�. W Gr�boszowie, w go�cinnej plebanii, u�o�ono mnie natychmiast do ��ka. Proboszcz, t�gi jowialny ksi�dz, przyszed� prosi� mnie, bym pozwoli� wszystkie piki kozackie zabrane z p�l bitewnych odda� do ko�cio�a. Z przyjemno�ci� na to pozwoli�em. Prosi�em natomiast o pogrzeb zabitych na cmentarzu przy ko�ciele. Odda�em komend� Sosnkowskiemu i kaza�em przyj�� doktorowi. Ten puka�, stuka�, mierzy� temperatur�, kiwa� g�ow� jak wszyscy doktorzy i wreszcie o�wiadczy�, �e to zwyk�a u mnie influenca i �e s�dzi, i� musi mnie wyprawi� do Krakowa. Zacz��em targi, doktor nie ust�powa�, ja zacz��em krzycze� na niego. Odszed� mrucz�c pod nosem. Czu�em si� dobrze w ��ku, nie nad rzek�; ca�e cia�o pali�a gor�czka, nie span� noc czu�em w ko�ciach, w uszach s�ysza�em �agodny szum - zwyk�y stan m�j przy wysokich temperaturach. Nie chcia�em herbaty i pozostawiono mnie w spokoju. Za �cian� s�ysza�em szepty oficer�w i przyciszone ich kroki za oknem na ganku dwa grube g�osy prowadz�ce dyskurs medyczny. "Najlepiej - m�wi� tubalny g�os ksi�dza - zagotowa� gor�cy krupnik litewski i przykry� ko�uchami. Jutro b�dzie os�abiony, pojutrze si�dzie na Kasztank�". "Serce s�abe - oponowa� gruby ton doktora - alkoholu dawa� nie mo�na, trzeba odwie�� do Krakowa". G�osy odbija�y mi si� w g�owie, t�uk�c o czaszk�. Chcia�em krzykn��, by szli gdzie� dalej k��ci� si� o moj� kuracj�. Lecz znowu na ganku omawiano kwesti� pogrzebu. Machn��em niecierpliwie r�k� i do g�owy wpe�z�y znowu niecierpliwe i z�o�liwe my�li z powodu pierwszych moich boj�w. Nie mog�em si� rozsta� z prze�yciami ostatnich dni. Rozgor�czkowana g�owa, nie trzymana na wodzy przez poczucie obowi�zku i odpowiedzialno�ci, przesta�a sk�adnie pracowa�. "Masz - my�la�em - swoje boje! Boje nad polskimi rzekami! Jak�e� ci si� to wszystko spodoba�o z pocz�tku! Co? G�upie rzeki! - my�la�em. - Wise�ka taka szara, p�aska, zerkaj�ca oczkiem na obie strony, jakby szuka�a gdzie� za lad� ma�ego sklepiku, kto by kupi� za trzy grosze i towar, i j� ca��. A ta g�upia Nida! Powiadaj�, �e �eromski j� w�a�nie nazwa� "wiern� rzek�"! P�ynie leniwie, jak w puchach, w b�ocie i wierna jest. Komu? Chyba tym b�otom! Wreszcie Dunajec, jedyna m�ska rzeka w zbiorowisku rzecznym. Czego on oszala�, czego mu si� zachcia�o zerwa� jakie� p�ta u tych leniwych bab rzecznych, by tyle nam napsoci�? �mieszne to wszystko!" Przypomina�y mi si� moje wycieczki w Tatrach, sk�d Dunajec p�ynie i sk�d teraz wa� wodny p�dzi�. Do tej tr�jki rzek pomimo woli dochodzi czwarty towarzysz. Najzabawniejsza rzeka, jak� znam: Poprad. Zastanawia�em si� nieraz nad tym dziwol�giem rzecznym. Rozpoczyna sw�j bieg na po�udniowym sk�onie Tatr, spadaj�c weso�o na d� ku po�udniowi, jak wszystkie strumienie z po�udnia Karpat. Musia�by, jak one, biec do Dunaju. Nie! Zawraca dziwacznie ku p�nocy, dumnie przebija g�ry, jakby t�skni� za Wis��. Gdzie� jest taka g�upia rzeka, co wbrew naturze gwa�tem g�ry przewierca! Leci potem jak op�tany, by znowu wbrew logice zgubi� swe imi� u Nowego S�cza. Wpada do Dunajca, gdy od niego jest d�u�szy, pot�niejszy i �ywszy. Czy�by ten rycerz, co g�ry przewierca, nam - mnie i strzelcom - psoci� w tych bojach? Chyba nie! Deszcze by�y tylko dla Dunajca, a ten dziki i dziwaczny Poprad to chyba symbol m�j i strzelc�w. Machn��em niecierpliwie r�k�. Za oknem znowu ksi�dz umawia� si� z oficerami o pogrzebie poleg�ych. Uprasza� znowu o piki kozackie, kt�re, jako votum strzelc�w, postawi obok chor�gwi procesyjnych dla upi�kszenia �wi�tyni Bo�ej. Raritas! I znowu p�ocha my�l ponios�a mnie gdzie indziej. Przy "grzecznych sza�czykach" niejaki chor��y orsza�ski Kmicic, nosz�cy w sercu obraz jakiej� dalekiej mej kuzynki, Ole�ki Billewicz�wny, podnosi w g�r� "za kark ucapionego" Lapo�czyka, chc�c, by kr�l jegomo�� szwedzki mu go podarowa�. Natychmiast by go uw�dzi� i pomi�dzy inne raritates w ko�ciele farnym w Orszy powiesi�, gdy� tam jajo strusie ju� wisi! "Niech tam - za�mia�em si� - mo�e dosy� tych fantasmagorii!" Do pokoju wesz�a deputacja oficer�w z Sosnkowskim na czele, za nimi doktor Ruppert