Wyobra�am sobie jak czyta� to Koba, wiedz�c doskonale, co tamten na niego wygadywa� - ca�kiem niedawno, za granic�! Prag- matyk Koba nie rozumia� jednak, �e Bucharin...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Jak�e my kochamy dostojewszczyzn�! Umy�li�em napisa� ksi��k�. Chcia�em po�wi�ci� j� Tobie i poprosi� Ci� o kr�- ciutki wst�p, �eby wszyscy wiedzieli, �e ca�kowicie uwa�am si� za Twojego. Jak straszliwym paradoksem jest moja sytuacja w wi�zieniu: przecie� dla mnie ka�dy nadzorca i czekista jest �sw�j", a on patrzy na mnie jak na wroga, cho� tego nie okazuje. Nawet wi�zienie uwa�am za �swoje". (...) Czasami miewam takie marzenie: dlaczego nie mo�na by mnie osiedli� gdzie� pod Moskw�, w jakiej� chatce, da� inny dow�d, przydzieli� dw�ch czekist�w, pozwoli� mieszka� z rodzin� i pracowa� dla dobra innych nad ksi��kami, t�umaczeniami (pod pseudonimem, bez nazwiska), pozwoli� mi kopa� w ogr�dku (dla za- chowania sprawno�ci fizycznej) bez prawa wychodzenia za p�ot. A kiedy�, pewnego pi�knego dnia X czy Y przyzna si�, �e fa�szywie mnie oskar�y�. Biedny romantyk! Tymczasem gin� tutaj. Panuje tu ostry rygor, w celi nie wolno g�o�no roz- mawia�, gra� w szachy czy w warcaby, na korytarzu w og�le nie wolno si� odzywa�, nie wolno karmi� go��bi przez okno - nic nie wolno. Za to trak- towanie jest dobre - nawet najm�odsi stra�nicy s� uprzejmi, pow�ci�gliwi i za- chowuj� si� bez zarzutu. Karmi� dobrze. Cele s� jednak ciemne. Przez ca�� dob� pali si� �wiat�o. Pastuj� pod�ogi, szoruj� �kibel" - wszystko to znam. Serce si� jednak kraje - przecie� to radzieckie wi�zienie. Niezmiernie cierpi�. Na li�cie widnieje dopisek: �Prosz�, �eby nikt nie czyta� tego listu przed J.W. Stalinem". Stalin doda� jednak: �Obiegiem" i przez kuriera rozes�a� do wszystkich cz�onk�w Biura Politycznego. Dobry Otello pyta tym samym: a mo�e jednak u�askawimy Jagona? Pytani nie mog� si� pomyli�. Codziennie spadaj� g�owy, prze�cigaj� si� wi�c w okrucie�stwie: �Czyta�em. Wed�ug mnie pisa� to kr�tacz" - Mo�otow. �Kr�tactwo. Ja niewinny, winny inny" - Kaganowicz, Kalinin. �Niew�tpliwie to list kr�tacza" - Czubar. C�, dobry Otello jest zmuszony podporz�dkowa� si� kolekty- wowi. A Bucharin ci�gle pisze. 43 listy - 43 wyznania mi�osne. Witajcie, J�zefie Wissarionowiczu! (Znikn�oju� familiarne �Koba") (...) Bre- dz�c (miewam halucynacje) rozmawiam z Wami ca�ymi godzinami. (Siedzia- �e� na pryczy - mog�em Ci� dotkn�� r�k�.) Niestety, to by�y tylko halucynacje (...) chcia�em Warn powiedzie�, �e by�bym got�w spe�ni� ka�de Wasze ��danie, bez �adnych innych my�li i bez najmniej- szego wahania. Napisa�em (opr�cz ksi��ki naukowej) du�y tom wierszy. Jest to apoteoza ZSRR. (...) Byron m�wi�: ��eby zosta� poet�, trzeba by� zakochanym albo �y� w biedzie". (Spe�niam oba warunki.) Pierwsze rzeczy wydaj� mi si� teraz dziecinne (poprawiam je - z wyj�tkiem �Poematu o Stalinie") (...) Od siedmiu miesi�cy nie widzia�em �ony i dziecka. Prosi�em o to kilkakrotnie - bez powodzenia. Dwukrotnie traci�em wzrok (na tle nerwowym) i 2-3 razy mia�em halucynacje (...) J.W.! Zezw�lcie na widzenie! Dajcie zobaczy� Aniut� i ch�opca! Nie wiem, co si� mo�e sta�. Pozw�lcie wi�c zobaczy� moich kocha- nych. (...) A je�li to zupe�nie niemo�liwe, pozw�lcie, �eby Annuszka przynios- �a chocia� swoje zdj�cie z synkiem. Co tam - mo�e moje s�owa wydadz� si� Warn dziwne, ale kocham Was z ca�ej duszy! R�bcie, jak chcecie! Tak wi�c mimo surowego rygoru wi�zie� jest dobrze traktowany i dobrze karmiony. �adnych tortur. W�tpliwe, by w przerwach mi�- dzy torturami delikatny histeryk Bucharin napisa� tyle dzie� literac- kich. Dr�czy� si� sam - rozpacz�, strachem przed rozstrzelaniem, obaw� o los najbli�szych. Ma zbyt delikatn� natur�, �eby znie�� wi�zienie. Jest poet�, a nie politykiem. Zawodz� go nerwy, st�d halucynacje, zaburzenia wzro- ku. Ju� rozumie, �e nie wytrzyma - jak Kamieniew zgodzi si� �nak�ama� na samego siebie". I bez �adnych tortur - �by�bym got�w spe�ni� ka�de Wasze ��danie". Powtarza niemal dos�ownie deklaracj� innego nieszcz�nika - Zinowiewa. Bucharin potwierdzi� i podpisa� oskar�enia przeciwko niemu na pocz�tku czerwca. �ona Bucharina, Anna �arina, by�a pewna, �e Stalin obieca� mu za to �ycie i nie dotrzyma� s�owa. Nie wiedzia�a, �e istnieje list, w kt�rym jej m�� sam wszystko opisa�. By� to ostatni, czterdziesty trzeci list do Stalina: �ci�le tajne, prosz� nie czyta� bez zezwolenia J.W. Stalina. 10 grudnia 1937. Pisz� ten list, by� mo�e ju� ostatni, przed�miertny. Dlatego prosz� pozwoli� mi go napisa�. Bez �adnych oficjalno�ci, zw�aszcza �e jest przeznaczony wy��cznie do Twojej wiadomo�ci. (...) Zamyka si� ostatnia stro- na mojego dramatu i by� mo�e mego �ycia. Ma jeszcze nadziej�, gdy� pami�ta, �e w poprzednim procesie nie rozstrzelano ani Sokolnikowa, ani Radka. Ca�y dr��, tysi�ce emocji, z trudem panuj� nad sob�. W�a�nie dlatego, �e mowa jest o ostatecznej granicy, chc� si� z Tob� zawczasu po�egna�, p�ki jeszcze nie jest za p�no. (...) �eby nie by�o �adnych niejasno�ci, w tym miejscu m�wi� Ci, �e dla �wiata (dla spo�ecze�stwa): l) Nie wycofuj� niczego, co napisa�em. 2) Nie mam zamiaru o nic Ci� prosi�, nie chc� b�aga� o nic, co sprowadza�oby spraw� z tych tor�w, po kt�rych si� toczy. To pisz� jednak wy��cznie do Twojej wiado- mo�ci. Nie mog� rozsta� si� z �yciem, nie pisz�c do Ciebie tych ostatnich s��w, gdy� prze�ywam m�ki, o kt�rych powiniene� wiedzie�. Daj� Ci s�owo honoru, �e nie pope�ni�em tych zbrodni, do kt�rych przyzna�em si� w �ledztwie. Dlaczego wi�c si� przyzna�? Bucharin jako pierwszy spo�r�d niewinnie skazanych szczeg�owo to wyja�nia. Nie mia�em innego wyj�cia: musia�em potwierdzi� zarzuty oraz zeznania in- nych i rozwin�� je, gdy� w przeciwnym razie pokaza�bym, �e �nie otwieram si�". My�la�em o tym, co si� dzieje i mam tak� koncepcj�: istnieje jaka� wielka i �mia�a polityczna idea generalnej czystki. a) W zwi�zku z czasami przedwojennymi, b) w zwi�zku z przej�ciem do demokracji ta czystka obejmuje: a) winnych, b) podejrzanych, c) potencjalnych podejrzanych