W wyniku wp�yw�w retoryki (jako praktyki i jako teorii) na r�ne dziedziny prozy, tak�e naukowej, mowy funkcjonowa�y w swym gatunkowym wymiarze r�wnie� w -� historiografii...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

R�wnie� epistolografia (-� list) by�a terenem bliskich wymowie zabieg�w konstrukcyjnych i perswazyjnych; doceniaj�c ten jej charakter, ��czono listy rzeczywiste i literackie w zbiory rodzajowo-tematyczne (znani epistolografowie to pr�cz Cycerona: Pliniusz, Sym-mach, Kasjodor). W prozie publicystycznej r�nego typu zalecenia b�d� �obrony" przybiera�y r�wnie� najcz�ciej kszta�t rzekomo wyg�aszanej mowy. W okresie �redniowiecza rozwija�a si� g��wnie epistolografia kancelaryjna, pa�stwowa i ko�cielna, normowana teoretycznie przez r�ne artes dictaminis (-� ars epistolandi). W historiografii trwaj�, przej�te ze staro�ytno�ci, inkrustacje tekstu mowami bohater�w. Rozwija si� natomiast imponuj�co rzeczywiste oratorstwo publiczne, jakim sta�o si� kaznodziejstwo w kulturze chrze�cija�skiej (-* kazanie), przejmuj�c wskaz�wki teoretyczne i konwencje artystyczne z antycznej teorii i tradycji mowy doradczej (genus deliberathum), jak wprowadzanie sentencji lub przys�owia w cz�ci inicjalnej i epilogu, stosowanie cytat�w (g��wnie biblijnych, ale czerpanych te� z erudycji �wieckiej), egzempl�w i dygresji pe�ni�cych tu rol� argument�w, cz�stych apostrof i retorycznych pyta�. Teori� t� epoka uzupe�ni�a scholastyczn� metod� dzielenia tre�ci na punkty i podpunkty oraz wprowadzeniem symbolicznych i alegorycznych element�w i p�aszczyzn wywodu. Proza �redniowieczna kancelaryjna i historyczna oraz kaznodziejska i hagiograficzna wykszta�ci�a (od w. XII) szczeg�lny styl, 492 MOWA bliski poetyckiemu, polegaj�cy na rymowym akcentowaniu zako�cze� poszczeg�lnych cz�on�w wypowiedzi (-� kronika, �redniowiecze). Renesans d��y�, zw�aszcza w pierwszym, imitacyjnym okresie, do przywr�cenia czystych gatunk�w staro�ytnych. Dzie�a m�wc�w i pisarzy staro�ytno�ci, ale r�wnie� s�ynnych m�wc�w i epi-stolograf�w nowszych by�y rozpisywane i wydawane (-> edytorstwo). Kultura renesansowa stwarza�a mo�liwo�ci dla oratorstwa politycznego, wyznaniowego i okazjonalnego; zale�nie od tematu i tendencji przem�wienia lub tekstu wyzyskiwano konwencje wykszta�cone w antycznym tr�jpodziale; gatunek mowy by� w tekstach drukowanych zapowiadany przez nag��wek, wskazuj�cy nadto okoliczno�� i adresata oraz autora wyg�oszonego lub napisanego przem�wienia. A zatem pr�cz terminu oratio, zreszt� cz�sto okre�lanego bli�ej: oratio in conventu, infunere, gratulatoria itp., funkcjonowa�y dawne i nowo wynajdowane nazwy m�w: panegyricus, paraenesis, adhortatio, �uerela, �uaerimonia, disputatio, dialogus, colloquium, i odpowiednie polskie: �pobudka", �napominanie", �ekscytarz", �rozmowa" itp., czasem zreszt� ��cz�ce si� nie z typem mowy, lecz jej rytualn� okoliczno�ci�: votum, �wsiadanie" i in. Wymogi �ycia sprawia�y, �e � poza szkolnymi lub dworskimi popisami lub imitacjami humanist�w � cz�ciej temat i kontekst sytuacyjny decydowa�y w orator-stwie publicznym o wyborze argument�w, konstrukcji i tendencji ani�eli teoretyczne za�o�enia (aczkolwiek teoria staro�ytna uwzgl�dnia�a r�wnie� mo�liwo�� mieszania rodzaj�w mowy). Skomplikowana sytuacja walk religijno-politycznych przyczynia�a si� niekiedy do zacierania r�nic mi�dzy wymow� ko�cieln� a polityczn�, zw�aszcza w okresie wielkich sobor�w XV i XVI w. i w polemikach wyznaniowych, wi��cych si� r�wnie� z ca�okszta�tem �ycia spo�ecze�stw i pa�stw. W XVII w. wymowa publiczna utraci�a w wielu krajach swe prerogatywy, sta�a si� raczej ozdob� �ycia spo�ecznego i intelektualnego ni� jego wsp�tw�rczyni� � zw�aszcza tam, gdzie uformowa�y si� rz�dy w�adc�w absolutnych. Mowy, podobnie jak w w. XVI, s� przewa�nie form� prozy publicystycznej, krytycznoliterackiej, panegirycznej. Wytwarzaj� si� przy tym nowe gatunki, wywodz�ce si� ze zmodyfikowanych tradycji pisarskich antycznych, �redniowiecznych i renesansowych b�d� z gatunkowego usamodzielnienia si� temat�w i uj��, zalecanych jako �wiczenia element�w tekstu przez popularne podr�czniki progymnasmat�w; wymieni� tu nale�y g��wnie esej � nie poddan� rygorom kompozycji medytacj� zbudowan� na addytywnie uszeregowanych toposach, aluzjach i sentencjach, oraz portret postaci (tzw. charaktery), funkcjonuj�cy zw�aszcza we Francji i Anglii jako popularny gatunek literatury dworskiej XVII w. Mowy .staropolskie. �redniowieczna kultura literacka Polski zyskuje wiele nowych o�wietle� dzi�ki badaniom komparaty styczny m ostatnich dziesi�cioleci. Pionierskie znaczenie Galia Anonima i jego specyficznego, a jak si� okazuje, nowatorskiego na tle XII w. stylu oraz mitograficz-ny charakter Kroniki Kad�ubka (XIII w.) sta�y si� dowodem uczestnictwa Polski w aktualnych nurtach literatury europejskiej. Obie kroniki respektuj� m. in. antyczn� tradycj� m�w wk�adanych w usta bohater�w. Czyni to r�wnie� w XV w. D�ugosz ^problemem spornym jest autentyczno�� w��czonych przeze� m�w Z. Ole�nickiego). Te historiograficzne mowy staj� si� dla humanist�w polskich przedmiotem komentarzy i osobnych edycji, wierzono bowiem w ich dokumentalny charakter. Znamienny jest fakt, �e w kronikach Galia i Kad�ubka mowy sensu stricto s� wyg�aszane przewa�nie przez ludzi �wieckich (-� kronika). Ju� w XV w. kaznodziejstwo u�ycza swych ram r�wnie� problemom polityki i ideologii pa�stwowej. Znany jest �wietny poczet m�wc�w polskich XV w., przedstawiaj�cych na soborach i dworach monarszych oraz papieskim projekty naprawy Ko�cio�a oraz nowych idei w zakresie prawa ko�cielnego (koncyliaryzm) i mi�dzynarodowego. Zale�nie od charakteru audytorium mowy te powstawa�y w j�zyku �aci�skim lub polskim (np. niekt�re mowy wyg�aszane na dworze kr�lewskim); kaznodziejstwo dla ludu w my�l przepis�w ko�cielnych odbywa�o si� w j�zyku rodzimym, dla kleru i w kr�gach uniwersyteckich � po �acinie (-> kazanie). Wedle podobnej repartycji powstawa�y mowy w XVI w. Niekt�re teksty maj�ce posta� pisan� by�y rozpowszechniane w obu j�zykach (jak np. Turcyki S. Orzechowskiego). Wyg�aszano b�d� pisano mowy polityczne, dyplomatyczne, sejmowe, religijne, okazjonalne, szkolne i uniwersyteckie, biesiadne, funeralne i in. Stosunkowo sk�po za�wiadczona zosta�a �wczesna wymowa s�dowa, cho� sejmy i trybuna�y by�y cz�sto platform� jej uprawiania. Wytworzone na jej gruncie konwencje wesz�y natomiast w pe�ni do publicystyki �wieckiej i religijnej, zw�aszcza w jej nurcie polemicznym (->� publicystyka)