Ustalono, �e istnieje silny zwi�zek mi�dzy poziomem wykszta�cenia a autorytaryzmem: u os�b o ni�szym poziomie wykszta�cenia cz�ciej spotyka si� podwy�szone nat�enie...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Ale, jak stwierdzi�a Jadwiga Koralewicz (kt�ra w latach osiemdziesi�tych prowadzi�a badania nad zjawiskiem autorytaryzmu w polskim spo�ecze�stwie), wysoki poziom autorytaryzmu mo�na spotka� r�wnie� u pewnych grup posiadaj�cych wy�sze wykszta�cenie - wi��e si� to z podwy�szonym poziomem l�ku (Koralewicz 1987). Poziom autorytaryzmu, podobnie jak innych cech osobowo�ci, mo�e by� modyfikowany przez czynniki sytuacyjne, np. takie, kt�re przyczyniaj� si� do modyfikacji nat�enia l�ku, albo przez oddzia�ywania spo�ecznych wzor�w, osobistych do�wiadcze� itp. Ludzie jednak bardzo r�ni� si� podatno�ci� na wp�ywy tego rodzaju. Tak wi�c mo�na powiedzie�, ze autorytaryzm to pewne nastawienie umys�u mniej lub bardziej utrwalone. Nastawnia autorytarne s� w polskim spo�ecze�stwie nader rozpowszechnione. Nie jest to zaskoczeniem, je�eli si� we�mie pod uwag�, �e ponad po�owa obywateli ma najwy�ej podstawowe wykszta�cenie. W latach 1990 - 1991 mo�na by�o obserwowa� zwi�kszenie zasi�gu tych nastawie� - (por. Korzeniowski, rozdzia� 4 niniejszego tomu). Pozostaje to w zgodzie z wspomnianymi wcze�niej danymi na temat spadku poparcia dla demokracji. ^_ Nastawieniom autorytarnym towarzysz� takie postawy jak: - wi�ksze zaufanie do ko�cio�a i wy�szy poziom religijno�ci (ni� u os�b o ni�szym poziomie autorytaryzmu); 13 Owa niech�� do "obcych" mo�e wi�za� si� z tym, �e s� oni spostrzegani jako zagro�enie dla ustanowionego porz�dku. cia w r�nym znaczeniu. Janusz Reykowski Zmiany systemowe a mentalno�� polskiego spo�ecze�stwa 37 36 i funkcji pa�stwa (a niczenie ekonomicznej wolno�ci). �b 0 autorytar- - Wypada zastrzec, �e sympatie pohtyczn ^.^ .^ nych nastawieniach mog� ulega� f^sic>te osoba, kt�rej zmieni si� struktura autorytet�w, np odpowied- przypisywato si� w�asno�ci przyw�dcze P niej mocy. autorytarnych nastawieniach nie r Warto podkre�li�, �e osoby o autoryttnjj, okoUczno�ciach musz� by� przeciwne demokracji - L zwolennicy _ dzia� si� mog� nawet deklarowa� si� jako jej go* > demokratyczne tak mo�e przede wszystkim wtedy gdy sto np ^ ; tworz� wygodne ramy dla realizacji "* ^ Y uprawiaj� i zdobywania w�adzy. Ale w tym ^^J^. w�adz� daj� o sobie zna� ich dominuje nas o.napo. Charakteryzuj�c og�lnie "*M^L"L ma w Polsce do�� wiedzie�, �e poparcie dla�adudemokra^y-nego m ^ niestabiln� baz� i w ostatnich^^^ �wiadomo�ci nie Tak wi�c, jak poprzednio, kierunek zm Alienacja cze�stwa i nastroje w okresie P y^ ^ czywisto�� spo�eczna w owczesnym^ y Uwa�an0 nizowana (Kc^ osoby o ki pastwa: U Rzecz charakterystyczna: w t�eniu - wyra�a�y P^ zelskiego, M. Rakowskiego (por. i, op.cit.). �e system �w odbierany by� jako obcy, a nawet wrogi, narzucony przez zewn�trzne si�y. Jednym z przejaw�w tej postawy by� stosunek do ludzi reprezentuj�cych re�im -jak twierdzi P. Boski (patrz rozdzia� 2 w niniejszym tomie) byli oni spostrzegani jako "wz�r negatywny". Nic wi�c dziwnego, �e wielu obywateli czu�o si� wyobcowanych z istniej�cego systemu. Krzysztof Korzeniowski, kt�ry w latach osiemdziesi�tych prowadzi� badania nad tymi zjawiskami stwierdzi�, �e zjawisko wyobcowania mia�o w Polsce inn� charakterystyk�, ni� w krajach zachodnich: o ile tam towarzyszy�o mu poczucie bezradno�ci i dezorientacji - zar�wno co do natury zachodz�cych zjawisk spo�eczno-politycznych jak te� co do ich sensu moralnego, to w Polsce przeciwnie - poczuciu wyobcowania towarzyszy�o przekonanie o klarowno�ci sytuacji moralnej. Co wi�cej, o ile na Zachodzie wyobcowanie wyst�powa�o przede wszystkim w�r�d warstw spo�ecznie marginalizowanych - grup biedniejszych, gorzej wykszta�conych, ew. nale��cych do mniejszo�ci, to w Polsce wyst�powa�o ono szczeg�lnie w�r�d lepiej wykszta�conych (w�r�d inteligencji). Korzeniowski stwierdzi� wi�c, �e �w syndrom (wyobcowanie, poczucie bezsilno�ci i dezorientacji) okre�lany przez r�nych autor�w jako alienacja mo�e mie� r�ne cechy w r�nych krajach (Korzeniowski 1991). Zmiany, jakie nast�pi�y w Polsce w 1989 r. doprowadzi�y do usuni�cia tych czynnik�w, kt�re, jak powszechnie uwa�ano, by�y przyczyn� alienacji. Uniezale�nienie Polski od Zwi�zku Radzieckiego, a tak�e wprowadzenie demokratycznych instytucji gwarantuj�cych udzia� spo�ecze�stwa w kreowaniu w�adzy politycznej dawa�y podstaw� dla uto�samienia si� obywateli z pa�stwem. Wszak�e wyniki bada�, jakie nad tym zjawiskiem prowadzono w latach dziewi��dziesi�tych nie potwierdzi�y tego oczekiwania. Wprawdzie nie mamy danych z pierwszych miesi�cy po przej�ciu w�adzy przez ekip� "Solidarno�ci" (a mo�na domy�la� si�, �e w tym czasie poziom alienacji m�g� by� zdecydowanie ni�szy), to dane wskazuj�, �e ju� od 1991 r. poziom alienacji by� w Polsce bardzo wysoki (por. tabela 9). 70 76 83 11 53 Janusz Reykowski Tabela 9. Wska�niki poziomu alienacji w Polsce w latach 1988-1992 (% odpowiedzi "zdecydowanie tak" i "raczej tak") Bezsilno�� Zwykli ludzie nie maj� �adnego wp�ywu na decyzje podejmowane przez polityk�w Poziom wyobcowania (1991r) Cz�sto mam poczucie, �e obecna polityka rz�du jest moj� polityk� W naszym obecnym systemie spo�eczno politycznym czuj� si� coraz bardziej obco i nieswojo K. Korzeniowski (1991); dane za rok 1992 pochodz� z bada� CBOSu Badania CBOS 1993 roku ukazuj� ten sam obraz: przejawy politycznej dezorientacji i wyobcowania wyst�powa�y u ok. 75% respondent�w (G�owacki 1993), przy czym od roku 1990 maj� tendencj� rosn�c� (G�owacki 1992). Nast�pi�y jednak zmiany w charakterze samego zjawiska (por. Korzeniowski, rozdz. 5 niniejszym tomie). Po pierwsze, wszystkie wymienione wy�ej elementy syndromu alienacji obecnie wsp�wyst�puj�: znaczy to, �e osoby, kt�re czuj� si� wyobcowane, czuj� si� tak�e bezsilne i zdezorientowane (w tym tak�e zdezorientowane co do moralnego sensu zjawisk politycznych). Po drugie, zmieni�o si� spo�eczne rozmieszczenie zjawiska alienacji: o ile w latach osiemdziesi�tych wyst�powa�o ono ze znacznym nat�eniem w�r�d warstw inteligenckich, to teraz wyst�puje ono przede wszystkim w�r�d robotnik�w i os�b gorzej wykszta�conych. Mo�na powiedzie�, �e obecnie zjawisko alienacji, podobne jest co do swego charakteru do zjawisk alienacji wyst�puj�cych na Zachodzie. Dane te zdaj� si� te� wskazywa�, �e alienacja ogarnia coraz szersze kr�gi spo�eczne