Sprzeczno�� mi�dzy sensem dzia�ania, jaki dostrzega obserwator, a materialistyczn� tez�, reprezentowan� przez samego dzia�aj�cego, �w brak zgodno�ci krytykowano jako...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

To, co pierwotnie odnosi�o si� do idealizmu, zak�adano r�wnie� w przypadku materializmu, a mianowicie �e �na podstawie jakiego� obrazu �wiata rozstrzyga si� pytania o znaczenie i sens �wiata, wyprowadza si� z riiego idee, najwy�sze dobra i najwa�niejsze dla 42 ' ? i. �ycia zasady"19. Owa struktura �wiatopogl�d�w, o ile �pr�buj� one da� pe�ne rozwi�zanie zagadki �ycia" 20, wydaje si� rzeczywi�cie pasowa� do wielu systemowych koncepcji materialistycznych. Dok�adniejsza analiza okazuje jednak, �e tre�ciowe uj�cie teorii materia-listycznej rozsadza jej jednolit� struktur�. Krytyka tego kompleksu pogl�d�w i sposob�w zachowania, polegaj�ca na podwa�eniu materialistycznej tezy o og�lnej konstytucji �wiata, od kt�rej, jak s�dzono, jest on zale�ny, pozostanie nieporozumieniem nawet wtedy, gdy podwa�ana teza b�dzie interpretowana bardziej precyzyjnie ni� dotychczas. Metafizyka zajmuj�c si� �zagadk�" �ycia, �ca�o�ci�" �wiata, ��yciem", tym, �co samo w sobie", czy jakkolwiek inaczej opisa�aby sw�j problem, obiecuje sobie wyci�gn�� pozytywne wnioski dla dzia�ania. Byt, do kt�rego stara si� dotrze�, musi mie� tak� konstytucj�, aby poznanie jej by�o rozstrzygaj�ce dla ludzkiego sposobu �ycia � musi istnie� postawa odpowiadaj�ca temu bytowi. Metafizyka cechuje pragnienie uzale�nienia ca�ego swego osobistego �ycia od wgl�du w ostateczne podstawy, i to bez wzgl�du na to, czy to, co dostrzega, sk�ania go do najwy�szej ziemskiej aktywno�ci, rezygnacji czy ascezy, a tak�e bez wzgl�du na to, czy roszczenie wydaje si� takie samo dla wszystkich ludzi i wszystkich czas�w, czy te� zr�nicowane i zmienne. Metafizyczna wiara, �e indywidualne �ycie mo�na kszta�towa� na podstawie bytu, kt�ry trzeba odkry�, wyra�a si� najdobitniej w systemach teologicznych. B�g mo�e ��da� od cz�owieka okre�lonego post�powania, a ci, kt�rzy post�puj� inaczej, grzesz�. Teologiczne systemy s� wewn�trznie zgodne; tylko istota osobowa mo�e stawia� ��dania, tylko �wiadoma wola jest na tyle jednoznaczna, by mo�na ni� by�o mierzy� sto-sowno�� jakiego� �ycia. Metafizyka, ze swoim niejas- 19 W. Dilthey, Gesammelte Schriften, t. VIII, s. 82. 20 Tam�e. 43 nym stosunkiem do teologii, zwyk�a ujmowa� zgodno�� indywidualnego �ycia z ��daniami absolutu nie jako pos�usze�stwo, lecz odpowiednio��, stosowno��, adekwatno�� czy wr�cz filozoficzn� m�dro��. Je�li nawet dogmatyzm nie uwa�a tego, co bezwarunkowe, co � w odr�nieniu od pr�d�w idealistycznych wywodz�cych si� od Kanta � rozpoznaje jako byt, za summum bonum, to w wi�kszo�ci jego system�w jawi si� ono jako powi�zane, przynajmniej pierwotnie, z warto�ciami. Etyczn� maksym� jest wtedy zachowanie w�asnego bytu lub te� stanie si� tym, czym si� jest. Gdy za� te pr�dy idealistyczne rozpoznaj� to, co bezwarunkowe, nie jako byt, lecz prawodawstwo, czyn lub istot� wolnych akt�w, ��daj� zarazem szacunku dla sensu tych akt�w, dostosowania empirycznego �ycia ludzkiego do inteligibilnej podstawy osobowo�ci, do kt�rej chce dotrze� filozofia. Ale t�, s�u��c� za podstaw� rzeczywisto��, uwa�a si� za normatywn� nie tylko tam, gdzie zachowa�o si� jeszcze w formie rozkazu religijne �r�d�o stosunku zale�no�ci, lecz tak�e wsz�dzie tam, gdzie w og�le uznaje si� zgodno�� egzystencji z jej podstaw� odkryt� w metafizyce za cenn�. Istota, kt�rej metafizycy daj� �emfatyczn� nazw� czego� rzeczywistego" 21, zawiera wed�ug nich r�wnie� regu�y dla egzystencji, kt�ra sama decyduje o sobie. Zgodnie ze sw� natur�, materialistyczna teza wyklucza tego rodzaju konsekwencje. Zasada, okre�lana przez ni� jako rzeczywisto��, nie jest zdolna stworzy� tu normy. Materia sama w sobie pozbawiona jest sensu, z jej w�a�ciwo�ci nie wyp�ywa �adna maksyma, zgodnie z kt�r� mogliby�my kszta�towa� nasze �ycie � ani w sensie nakazu, ani wzoru. Nie oznacza to, �e dok�adna wiedza o niej nie daje dzia�aj�cemu korzy�ci: w zale�no�ci od swych cel�w materialista b�dzie stara� si� jak najdok�adniej upewni� si� co do struktury rzeczywisto�ci; ale mimo faktu, i� w ca�o- 21 G. W. F. Hegel, Enzyklopadie der philosophischen Wissen-schaften im Grundrisse (1830), � 6. 44 �ciowym procesie spo�ecznym cele te s� zawsze uwarunkowane tak�e aktualnym stanem wiedzy naukowej o rzeczywisto�ci i stanem si� wytw�rczych w og�le, nie wynikaj� one z nauki. Wiedza, kt�r� zawsze zdobywa si� na podstawie okre�lonych praktyk i okre�lonych cel�w, zwi�zana jest, co prawda, zwrotnie z dzia�aniem cz�owieka i bierze udzia� w kszta�towaniu zewn�trznej i wewn�trznej rzeczywisto�ci, ale nie daje �adnych wzor�w, maksym i wskaz�wek dla prawdziwego �ycia, lecz jedynie narz�dzia, i nie jest samym rozwojem, lecz tylko teori�. Je�li Max Scheler nawi�zuj�c do Platona s�usznie opisuje postaw� metafizyczn� jako: �ludzk� pr�b� transcendowania samego siebie jako naturalnego, gotowego bytu, ub�stwienia samego siebie czy stania si� podobnym Bogu" 22, to rzeczywisto��, kt�r� pr�buje zaw�adn�� materialista, jest przeciwie�stwem rzeczywisto�ci boskiej, a jego starania zmierzaj� do podporz�dkowania raczej jej sobie ni� siebie jej. Nawet je�li materiali�ci sformu�owali ostateczne twierdzenia, jak na przyk�ad, �e wszystko, co rzeczywiste, jest materi�, to w ich naukach spe�niaj� one zupe�nie inn� funkcj� ni� w naukach ich przeciwnik�w. Nie przedstawiaj� one zasady ich dzia�ania, ale najbardziej og�lny i pusty ekstrakt ich do�wiadcze�. Dla wi�kszo�ci kierunk�w niematerialistycznych poznanie staje si� tym bardziej znacz�ce i tym bardziej brzemienne w skutki, im bardziej jest og�lne, uniwersalne, ostateczne i pryncypialne. W przypadku materialist�w nie chodzi o przeciwie�stwo tego � jest tak jedynie w skrajnym i st�d metafizycznym nominali-zmie, gdy� stopie�, w jakim og�lne punkty widzenia staj� si� wytyczn� do dzia�ania, zale�y od konkretnej sytuacji dzia�aj�cego. Dlatego podwa�anie jakiejkolwiek og�lnej tezy filozoficznej jako wytycznej do materialistycznego sposobu post�powania pomija swoisto�� materialistycznego my�lenia. Teza taka jest ** M. Scheler, Vom Ewigen in Menschen, Leipzig 1921, s. 100