Kreisky, austriacki minister spraw zagranicznych, zako�czy� swoje przem�wienie wyg�oszone w Instytucie Spraw Mi�dzynarodowych (Warszawa, 1960) takimi zdaniami: /...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Wierz�, �e istniej� sposoby na zaoszcz�dzenie temu pokoleniu wojny. Je�li b�dzie to mo�liwe dzi�ki naszemu wsp�lnemu wysi�kowi (apel � wyra�enie woli), to dlaczego nast�pnej generacji nie mia�oby si� uda� urzeczywistni� pokoju? (kontrast: wojna � pok�j; pytanie retoryczne). Do niej b�dzie potem nale�a�a decyzja, kt�re z piel�gnowanych i tworzonych dzi� wsp�lnie dzie� przenie�� przez pr�g nowej epoki (metafora). (Teraz nast�puje kluczowe zdanie: w wyostrzonej alternatywie zawiera ono podsumowanie dotychczasowych rozwa�a� oraz jasno sformu�owane stanowisko.) Jedni wierz�, �e nowe formy ludzkiego wsp�ycia przygotowane zostan� przede wszystkim przez podzia� d�br, inni � a ja te� si� do nich zaliczam � wierz�, �e koniec ko�c�w urzeczywistnienie idei wolno�ci dokona si� na wszystkich obszarach �ycia spo�ecznego. Zrozumiej� zatem Pa�stwo (bezpo�redni zwrot do s�uchaczy), dlaczego tak wielkie wra�enie zrobi�a na mnie odpowied�, jakiej Benedetto Croce udzieli� na pytanie, czy do wolno�ci przysz�o�� nale�y? Croce odpowiedzia�: �Co� du�o lepszego � wieczno�ci" (ko�cz�cy cytat). Jako drugi przyk�ad przytocz� ko�cowe s�owa wzruszaj�cego przem�wienia, jakie Theodor Heuss wyg�osi� z okazji po�wi�cenia obelisku pami�ci w by�ym obozie koncentracyjnym w Belsen: Oto stoi obelisk, oto stoi �ciana z inskrypcjami w wielu j�zykach. S� kamieniem, zimnym 154 Szkol� retoryki kamieniem. Saxa loquutur � kamienie potrafi� mowie. pojedynczych ludzi, od ciebie zale�y, czy ~ dla !WOje^ dobra, dla dobra nas wszystkich - zrozumiesz ich czy zrozumiesz t� ich szczeg�ln� mow�. To niezwykle sugestywne s�owa, pozbawione patetycznej przesady. Na pocz�tku trzy kr�tkie ^ oszlifowane niczym kamie�, o kt�rym m�wi�. Pierw ^ i drugie zdanie opisuje tylko to, co jest, trzecie i czwart co to oznacza. Ostatnie, rozbudowane zdanie stan przej�cie od przedmiotu, jakim jest obelisk, do s�ucnaj�-cych; buduje ono relacj�: pomnik - odpowiedzialno�� cz�owieka w przysz�o�ci. Szczeg�lnie sugestywny jest pojawiaj�cy si� tu skr�t my�lowy � sformu�owana nie wp my�l, w kt�rej nie orzeka si� bezpo�rednio, co owe ka' nie m�wi� cz�owiekowi. Po wys�uchaniu tekstu, poprzedzi� zako�czenie, ka�dy s�uchacz wie dok�adnie, Heuss rozumie przez szczeg�ln� mow�. S�uchaczowi narzuca si� konkluzji, w godny spos�b sugeruje si� mu, y sam wyprowadzi� wnioski. Ka�dy ze s�uchaczy czuje, z s�owa kierowane s� w�a�nie do niego. W tych zdaniach odnajdujemy ciekaw� kompilacj� r�znorod �rodk�w retorycznych. Zdanie pierwsze: anafora (oto stoi - oto stoi), wzmocnienie (obelisk � �ciana z inskrypcjami w wielu j�zyka ^ Zdanie drugie: rozszerzone powt�rzenie (karnie zimny kamie�) � staro�ytni retorzy zwali t� figur� 9 nantio. ? Zdanie trzecie: cytat wraz z t�umaczeniem (t�umacze�^ jest wa�ne, aby sens mogli zrozumie� r�wnie� ci, kt�rzy znaj� �aciny). Czwarte zVfcmie: anafora (od..., od..-, czy ziozu miesz..., czy zrozumiesz...), wzmocnienie przez zin y dualizowanie (od pojedynczych ludzi � od ciebie), wz cnienie przez rozszerzone powt�rzenie (ich mow� � v szczeg�ln� mow�), epifora (dwukrotnie: dla dobra). I pragn� jeszcze podkre�li�, �e - jak pokazuje r�w�~ powy�szy przyk�ad - punkt kulminacyjny wyst�pienia musi bazowa� na r�norodnych �rodkach retorycznyc G��wne zasady sztuki retorycznej 155 Kolejny przyk�ad to zako�czenie przem�wienia, jakie w Miinster wyg�osi� niegdy� Francois-Poncet (1954). W zako�czeniu tym sugestywnie streszczono dotychczasowy tok my�li. Raz jeszcze bardzo jasno i obrazowo ukazano istot� demokracji. Pojawia si� tu wiele r�nych figur retorycznych: por�wnanie (Gdy obserwuj� siebie...), metafora (klucz do szcz�cia), wzmocnienie (duch obywatelski � poczucie obowi�zku), cytat, apel, powt�rzenie i inne. Punkt kulminacyjny to apele: Tylko bez przesady! �adnych skrajno�ci: zachowa� umiar! W ostatnim zdaniu wnikliwa, g��boka my�l, mocno zapadaj�ca w pami�� s�uchaczy: �Cierpliwo��... to szczeg�lna forma si�". Ca�e zako�czenie brzmi nast�puj�co: Nie poddawajmy si� iluzjom! Bardzo trudno skierowa� demokracj� na w�a�ciwe tory i zabezpieczy� si� przed niebezpiecze�stwami, jakie z niej samej wyp�ywaj�. Demokracja jest najtrudniejsz� form� rz�d�w. Pod adresem pojedynczego cz�owieka kieruje najwy�sze wymagania odno�nie wsp�ycia w pa�stwie. Od ka�dego wymaga si� wielkiego ducha obywatelskiego, ogromnego poczucia odpowiedzialno�ci. Ale ilekro� pragnie si� por�wna� demokracj� z innymi formami rz�d�w, dochodzi si� do s��w, jakie o sobie samym wypowiedzia� niegdy� pewien m�dry cz�owiek: �Gdy jednak por�wnuj� si� z innymi, zaczynam mie� respekt dla siebie samegok Ze staro�ytno�ci dotar�a do nas za po�rednictwem chrze�cija�stwa pewna maksyma. Jej �aci�skie brzmienie kaza�em wygrawerowa� na g�owicy szpady, kt�r� musia�em nosi� jako cz�onek Acade-mie Francaise: Ne quid nimis (Aby nie zanadto! �adnych skrajno�ci: zachowa� umiar!). W tej maksymie tkwi, jak s�dz�, g��boka m�dro��, by� mo�e wr�cz klucz do szcz�cia. Patientia, cierpliwo��, nie jest, co prawda, cnot� kardynaln�, ale wy��cznie dlatego, i� nie jest niczym innym, jak tylko szczeg�ln� form� si�y (Franco\s-Poncet). Korzystnie jest da� na zako�czenie og�lny �rzut oka" na ca�o�� problematyki i zaprezentowany temat usytuowa� 154 Szkol� retoryki kamieniem. Saxa loquutur � kamienie potrafi� m�wi�. Od pojedynczych ludzi, od ciebie zale�y, czy - dla twojego dobra, dla dobra nas wszystkich - zrozumiesz ich mow�, czy zrozumiesz t� ich szczeg�ln� mow�. To niezwykle sugestywne s�owa, pozbawione wszelkiej patetycznej przesady. Na pocz�tku trzy kr�tkie zdania, oszlifowane niczym kamie�, o kt�rym m�wi�. Pierwsze i drugie zdanie opisuje tylko to, co jest, trzecie i czwarte -co to oznacza