- Alleluja! W samÄ porÄ dwa debile zorientowaĹy siÄ, Ĺźe sÄ dla siebie stworzeni!
- Bóg staje się żyjącą istotą, nie tym, kogo mamy się bać, ale tym, kogo mamy poważać, tym, kogo mamy kochać i witać w każdym momencie każdego dnia, a nie zaledwie przez godzinę w...
- Rośnie i rośnie, staje się coraz potężniejszy i większy, rośnie z roku na rok, poprzez wszystkie morza, dookoła całej ziemi, przez burzliwe wody i przez jasne wody, tak...
- 276 - Czy zostałaś zwolniona przez swoją byłą panią? - Właściwie nie zostałam zwolniona, ale kiedy odchodziłam, nie chciała dać mi referencji...
- Pozwoli pan, panie pułkowniku, porozmawiać ze sobą przez chwilę? Całkiem zbędne pytanie, panie burmistrzu! Przecież pan już zaczął mówić! Kiedy pan przychodzi do mnie,...
- Oliveira naparzył drugą mate, patrząc spod oka na kopertę płyty Deutsche Gramophon Gesellschaft, którą mu pożyczył Ronald, a której nie miał szans wysłuchać przez wrzaski...
- Można zrozumieć, dlaczego może on tak szybko sprowadzać sen i znikać tak gwałtownie: ulega on rozkładowi tak szybko, że udaje się go wykryć w oddechu zwierzęcia tylko przez...
- Sprzeczność między sensem działania, jaki dostrzega obserwator, a materialistyczną tezą, reprezentowaną przez samego działającego, ów brak zgodności krytykowano jako...
- Spadł ostrzem do dołu i przez moment kołysał się w tył i w przód, jakby miał zagłębić się w ziemi, jednak w chwilę później odbił się w górę, wylądował na boku i okręciwszy się...
- Natomiast do króla Węgier Środkowych Emeryka Thókolyego został wysłany przez Alego agę, jednego z agów wielkiego serdara, prześwietny emir22S z wezwaniem na wyprawę tudzież...
- Krnąbrna, lecz słaba istota, usiłująca z całą zaciekłością przesunąć oporny przedmiot przez zbyt wąskie przejście oto był symbol, w którym pan Polly poznawał udręki własne...
Alleluja! W samÄ porÄ dwa debile zorientowaĹy siÄ, Ĺźe sÄ dla siebie stworzeni!
Innego zdania na ten temat jest Edgerton R. [por. J. Vanier, 1985, s. 170]. Osoby z upośledzeniem, według niego, jeśli już raz zdecydują się na małżeństwo, za nic nie chcą dopuścić do sytuacji, w której ponownie poczułyby się osamotnione, i to niejednokrotnie pomaga im sprostać wymaganiom życia we dwoje. Pogodzenie się z koniecznością ustępstw na rzecz współmałżonka przychodzi im może nawet łatwiej niż pełnosprawnym, bardziej niezależnym, posiadającym własny świat, zazdrosnym o własne prawa, podejrzliwym, odrzucającym możliwość służenia drugiemu człowiekowi. Według J. Vaniera, dążenie tych osób do małżeństwa związane jest z jego wysokim statusem społecznym. Ma to odbicie w myśleniu: wartościowy człowiek to taki, który ma swoją własną rodzinę". Przez pragnienie zawarcia związku małżeńskiego upośledzeni wyrażają jedy- nie takie treści: chcę być uznany za osobę, chcę być kochany jako jedyna osoba, chcę być szczęśliwy, chcę mieć swoje miejsce" [J. Vanier, 1985, s. 42]. Istotą tej orientacji jest, co prawda, uznawanie seksualności osób z głębszym upośledzeniem, jednakże traktuje się ją jako wtórną wobec sfery emocjonalnej. Większość zachowań, utożsamianych tradycyjnie jako seksualne, ma znacznie głębszą funkcję niż tylko rozładowanie napięcia seksualnego. Są one przede wszystkim spontaniczną manifes- tacją różnych nie zaspokojonych potrzeb emocjonalnych. W związku z tym, celem edukacji seksualnej powinna być pomoc udzielana osobom z upośledzeniem w przeżywaniu własnej płciowości, skoncentrowana na nauce i wymianie prawdziwej miłości. Komunika- cja i obcowanie z nimi na poziomie miłości winny dawać im możliwość ekspresji swoich cierpień i potrzeb w sposób inny niż zachowanie seksualne. W środowisku realizującym ten postulat, gdzie wspólnie pracuje się, świętuje, wytwarza się klimat serdecznej uczuciowości i zaufania. Praktyki seksualne nie powinny pojawiać się jako potrzeby 202 biologiczne wtedy, kiedy cały obszar aktywności człowieka zostaje przesunięty na potrzeby psychospołecznego kontaktu seksualnego. Efektem takich poglądów na seksualność osób z upośledzeniem jest przyjęcie strategii, która zawierałaby próby sublimacji ich popędu seksualnego, próby skierowania go na inne, ubogacające ich osobo- wość, obszary. Jakkolwiek prezentowana orientacja traktuje człowieka z upo- śledzeniem podmiotowo, to w mojej opinii nie jest ona mimo wszystko wolna od mankamentów. Analizując poglądy reprezentantów tego nurtu myślenia, odnosi się wrażenie, że mówiąc o seksualności upośledzonych popadają oni w pewnego rodzaju moralizatorstwo, a ich stosunek do tej kwestii obarczony jest zbyt dużą dozą metafizyki. Ma to niewątpliwie związek z ich silnymi inklinacjami religijnymi. Nie umniejsza to jednak w zasadniczym stopniu zalet ich podejścia, które seksualność osób z upośledzeniem rozpatruje głębiej i szerzej niż podejście przypisane paradygmatowi scjentystycznemu. Jakkolwiek opracowanie to stanowiło próbę usystematyzowania poglądów na temat seksualności człowieka z upośledzeniem umys- łowym, to mam świadomość, iż każdy w tej sprawie ma swoje indywidualne zdanie. Jak wszystkie próby systematyzacji, i ta zawiera wiele skrótów myślowych i uproszczeń. Nie ujmuje tego zagadnienia w jego wszyst- kich wymiarach, nie wyczerpuje wszystkich kontrowersyjnych wątków. Nie było moim zamiarem żadne rozstrzyganie i wartościowanie. Chciałam jedynie ukazać związek między pojmowaniem seksualności a jego skutkami dla realnego życia osób z upośledzeniem, którzy i w tej najbardziej intymnej sferze życia znów nie mają nic do powiedzenia sami, gdyż decyzje zapadają wobec nich zewnętrznie. Pragnęłam tu jedynie wydobyć z mroku temat, który jest dosyć skrzętnie pomijany na gruncie polskim, i zachęcić do dyskusji w tej sprawie. Bibliografia Achilles L, Was macht Ihr Sohn denn da? Geistige Behinderung und Sexualitat, Piper Gmbh/Co KG, Munchen 1990. Bader I, Mit allen Sinnen juhlen. Schwer geistig behinderte Menschen ind Ihre Sexualitał, Geistige Behinderung" 1988/2. 203 Bartkowicz Z., Problemy emocjonalne upośledzonych umysłowo, (w:) Z. Sękowska (red.), Materiały do ćwiczeń z psychologu i pedagogiki specjalnej, Lublin 1982. Feuscher G., Sexualitat und Sexualerziehung bei Geistigbehinderten, Geistige Behin- derung" 1980/4. Fromm E, O sztuce miłości, Warszawa 1971. Hajcak F., Garwood P., 17 nieseksualnych powodów dla których ludzie uprawiają seks, GWP, Gdańsk 1994. Hentschel M, Das Sexualwissen geistig behinderten Erwachsenen und ihre Einstellung zur Sexualitdt, Giesen 1984. Huber N., Katz G, Geschlechtserziehung bei Geistigbehinderten. Sexualitat und Partners- chaft bei Geistigbehinderten. Verband Katholischer Einrichtungen jur Lehrer und Geistig Behinderte, Freiburg 1975. Imieliński K, Erotyzm, PWN, 1970. Jaczewski A., Problemy seksualne upośledzonych umysłowo, (w:) I. Wald (red): O integra- cję społeczną młodocianych i dorosłych upośledzonych umysłowo, PZWS, 1978. Kramer Monat-Haller R, Understanding and Expressing Sexuality, Paul M. Brookse Publishing CO, 1994. Krebs H., Partnerschaft, Sexualitat und Kontrazeption bei geistigbehinderten Menschen, Fortschritte der Medizin" 1985/8. Quoist M, Rozmowy o miłości, Warszawa 1990. Lausch K, Teoretyczne podstawy katechizacji głębiej upośledzonych umysłowo, ATK, 1987. Lawrison S, Marriage Plans. Mental Handicap", Vol. 13, 1985