Szczeg�lnie wiele dzie� na ten temat ukazywa�o si� w Austrii...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Jeszcze w r. 1683, nie licz�c pism drobniejszych, wysz�y w Wiedniu dwie powa�ne prace na ten temat. By�a to J. P. Yaelckerena Yienna a Turcis obses-sa, a christianis liberata oraz J. G. W. R u e s s a Wahrhafte und griindliche Relation... Dzie�o ostatnie doczeka�o si� czterech wyda�. Yienna a Turcis obsessa zosta�a rych�o prze�o�ona na niemiecki, francuski, angielski i w�oski. W Polsce o przebiegu obl�enia Wiednia dowiadywano si� z wydanego zapewne w Krakowie ju� w r. 1684, dzi� bardzo rzadkiego druku anonimowego pt. Wiede� rakuski od Turk�w obl�ony, kt�rych by�o 29 [...] (brak ko�ca wiersza � Z.A.), a od wojsk chrze�cija�skich uwolniony w roku 16[83] 12. septemb., kt�ry mo�e stanowi� skr�t dzie�a Yaelckerena. �t mi \bsoi w i "J Cz�� DI 1 Data: �W roku siedemdziesi�tym czwartym" na pocz�tku ust�pu podana jest za r�kopisem paryskim. W bolo�skim jest mylnie: �W roku sze��dziesi�tym czwartym". �Pos�annik przenajwielebniejszy" i �Ulubieniec czcigodny" � epitety Mahometa jako proroka ostatniego, szczeg�lnie umi�owanego przez A��aha. 2Ahmed pasza � Kopriiltizade Fazy� Ahmed pasza, wielki wezyr w latach 1661�1676. O wspomnianych tu jego wojnach z cesarstwem i Wenecj� por. relacj� Silahdara (s. 41) oraz przyp. 56 do cz. L 3 Wobec trudnej sytuacji wojsk tureckich pod Kandi� su�tan Mehmed IV wybra� si� w marcu 1668 r. do Larissy (po tur. Jeniszehir 'Nowe Miasto') w Tessalii, by stamt�d pop�yn�� na Kret� i osobi�cie dowodzi� obl�eniem. Oddawszy si� jednak �owom w okolicznych lasach zaniecha� on tego zamiaru i poprzesta� na udzielaniu wielkiemu wezyrowi rad i s��w zach�ty do dalszej wojny. * Mowa o antyhabsburskim spisku na W�grzech w latach 1666�1672, o kt�rym por. relacje Silahdara (s. 39�40) i Defterdara (268�269) oraz przyp. 48 do cz. I i 3 do cz. IV. Podobnie jak �aden Batthyanyi, za udzia� w tym spisku nie zosta� stracony r�wnie� Stefan Th�k�ly, ojciec Emeryka, p�niejszego sprzymierze�ca Kara Mustafy (zmar� on w swoim zamku podczas obl�enia przez wojska cesarskie). Por. F e s s l e r, op. cit., IV, s. 366. 5 �Kr�l siedmiogrodzki Janusz" to Jan Zapolya (po w�g. Szapolyai Ja-nos), magnat w�gierski, kt�ry po �mierci kr�la Ludwika pod Mohaczem (1526) zosta� przez cz�� narodu obrany kr�lem W�gier i w rozgrywkach z Ferdynandem habsburskim, kr�lem z woli partii przeciwnej, by� popierany przez su�tana Sulejmana Wspania�ego. Po �mierci Zapolyi (1540) jego cz�� W�gier zaj�� su�tan, a wdowie Izabeli Jagiellonce odda� jedynie Siedmiogr�d jako ksi�stwo pod protektoratem Porty (1541). �Kr�lem", czyli ksi�ciem Siedmiogrodu by� zatem w�a�ciwie dopiero syn Jana, Jan Zygmunt Zapolya, kt�ry panowa� po �mierci matki od r. 1559 do r. 1571. Zmar� on jednak bezpotomnie i odt�d Siedmiogrodem w�adali zatwierdzeni przez Port� ksi��ta elekcyjni. 6 Kara Mustafa, szwagier wielkiego wezyra Kopruliizade Fazy� Ahmeda, pocz�tkowo jego zast�pca (kajmakam), a p�niej nast�pca na tym urz�dzie, pochodzi� z okolic Merzifonu, miasteczka o 240 km na pn.-wsch. od Ankary. Z tego powodu, dla odr�nienia od innego wielkiego wezyra Kara Mustafy (o kt�rym por. przyp. 102 do cz I) bywa w Turcji nazywany Merzifoni lub Merzifonlu 'z Merzifonu'. 7 Z wyprawy na K a n d i �, kt�ra pad�a 26 wrze�nia 1669 r., wr�ci� Kopruliizade do Adrianopola dopiero w lipcu r. 1670. 8 K�prilluzade Fazy� Ahmed pasza zmar� nie w nocy na 15 pa�dziernika, lecz w nocy na 3 listopada 1676 r. Kara Mustaf� mianowa� su�tan wielkim wezyrem w dwa dni p�niej. 386 Przypisy do Cz�ci III Tu i dalej mowa o Emeryku Thfik�lym. Wyprawa jego, om�wiona tu i w rozdziale nast�pnym, odby�a si� w r. 1682. 9 �K r � l n i e m i e c k i" to cesarz. Por. przyp. 9 do cz. II. 10 Mowa tu o traktacie vasvarskim z r. 1664. Por. przyp. 61 do cz. I. 11 Chodzi tu o Aleksandra Macedo�skiego, do kt�rego panegirzy�ci muzu�ma�scy przyr�wnywali w�adc�w wsp�czesnych. 12 T� podr� Mehmeda IV opisuje dok�adnie Silahdar (s. 61�64). 13 O Siliwri (o kt�rym Silahdar nie wspomina) por. przyp. 142 do cz. I. 14 Podr� su�tana z Adrianopola do Belgradu oraz wydarzenia w Belgradzie opisuje dok�adnie Silahdar (s. 70�76). Wedle niego su�tan wyruszy� w drog� l kwietnia, za� do Belgradu przyby� 13 maja. 15 Wedle Silahdara (s. 86�91) sta� Kara Mustafa w Osijeku tylko przez 12 dni (2�14 czerwca). 16 Chodzi tu o E. Th�k�lyego, �kr�la" z �aski Porty dopiero od lata 1682 r. 17 Hezarfenn myli si�. TJJvar by� od r. 1663 w posiadaniu Osman�w; �nowy kr�l" i Husejn pasza byli w�a�ciwie wys�ani na zdobycie Pozsony. Por. relacj� Silahdara (s. 90) i tu s. 248�249. " Wedle Silahdara (s. 100�108) Kara Mustafa sta� pod Jawarynem od l do 8 lipca, 19 Opisana tu narada odby�a si� pod Sto�ecznym Bia�ogrodem. Por. relacje Silahdara (s. 96�99) oraz przyp. 278 do cz. I. 20 Kara Mustafa stan�� pod Wiedniem ju� 14 lipca. Odpowiednio do tego podaje Hezarfenn dalej r�wnie� myln� dat� rozpocz�cia rob�t obl�niczych. 21 W r�kopisie bolo�skim Kralo �ozina � zamiast poprawnego Karlo Lorina, co mo�na te� czyta� Karlo Lorena (w wyrazie pierwszym zwyk�e przestawienie liter; w drugim R i Z r�ni� si� tylko dodatkiem kropki nad Z, za� J oznacza i lub e). R�kopis paryski m�wi tylko o �pewnym giaurze". Karlo Lorena to w�oskie Carlo di Lorena. O armii ks. Karola por. przyp. 262 do cz. I. Szczeg� o schwytaniu do niewoli sekretarza Th�k�lyego (ale bez wzmianki o jego chorobie i �mierci) potwierdza te� anonimowa relacja polska o tej bitwie. Por. Kluczycki, op. cit., s. 208. 22 Nazwy dwu bram w zamku wiede�skim podane s� tu w postaci sturczonej: Kardyn kapusu i Biiriger kapusu (tur. kapu 'brama'). S� to Karntnertor 'Brama Karyncka' i Burg-tor 'Brama Zamkowa (Pa�acowa)'. Szczeg�lnie ostro nacierali Turcy na drug� ze wzgl�du na �atwe doj�cie przez ni� do pa�acu cesarskiego; pierwsz�, na zach�d od tej, rych�o pozostawili w spokoju