Spoiwem jest zwykle r�wnie� czynnik negatywny, a mianowicie wsp�l- ne zagro�enie, zw�aszcza uciele�nione: wsp�lny wr�g lub prze�ladowca zagra�aj�cy istnieniu ka�dego...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Czynnikiem szczeg�lnie sprzyjaj�cym narodzinom i utrwaleniu owego poczucia so- lidarno�ci (tudzie� subiektywnego odczuwania potrzeby solidarno�ci) jest zw�aszcza upo�ledzenie, pokrzywdzenie okre�lonych kategorii spo�ecznych. Dlatego w�a�nie norma (nakaz) solidarno�ci zwykle ma posta� wymagania, aby udzielono wsparcia (zar�wno moralno-symbolicznego, jak i czynnego, materialnego) nie tylko wsp�bo- jownikowi, partnerowi we wsp�lnym wysi�ku, ale r�wnie�, mo�e nawet tym bardziej, wsp�towarzyszowi niedoli b�d�cemu w potrzebie, prze�ladowanemu itd. Poczucie solidarno�ci powstaje spontanicznie na pod�o�u podobie�stwa po�o�enia, wsp�lnoty interes�w, d��e� spo�ecznych i zapatrywa�. Poczucie - to znaczy przeko- nanie o wsp�lnej przynale�no�ci, u�wiadomienie sobie w�asnego w tym zainteresowa- nia i akceptacji, odczuwanie potrzeby identyfikacji z ca�o�ci� (grup�, wsp�lnot�), oczekiwanie wzgl�dnie odwzajemnianej identyfikacji. St�d wynika gotowo�� do wspie- rania ludzi podobnych sobie (maj�cych podobne cechy i b�d�cych w podobnej sytu- acji ze wzgl�du na te w�a�nie cechy). Bowiem poczucie solidarno�ci obejmuje r�w- nie� poczucie powinno�ci (trzeba by� solidarnym), a wi�c poczucie zobowi�zania wobec innych, odpowiedzialno�ci za wsp�lny los i los wsp�towarzyszy walki czy pracy, wsp�- wyznawc�w idei, cz�onk�w tej samej grupy. Perfidna pscudosolidarno�� Zaprzeczenia solidarno�ci mog� mie� posta� trywialn� lub perfidn�. Z t� pierwsz�, z najpospolitsz� niesolidarno�ci� mamy do czynienia wtedy, gdy kto� programowo kieruje si� egoizmem, partykularyzmem, a wi�c otwarcie g�osi i do- wodzi tego czynem, �e nie tylko nie zamierza po�wi�ca� si� dla innych (nawet po- 237 dobnych sobie, nawet je�li jest winien im rewan�), ale z zasady nie jest got�w dopo- m�c im nawet wtedy, gdy jemu samemu to nie szkodzi i niewiele go kosztuje. Natomiast perfidne pos�ugiwanie si� spo�eczn� norm� solidarno�ci polega na uda- waniu postawy solidarno�ci i instrumentalnym, wybi�rczym wykorzystywaniu cudzego poczucia solidarno�ci. Zwykle przybiera to trojak� posta�. Po pierwsze, jest to sztuczne wzbudzanie poczucia solidarno�ci, takie np. jak we fraszce Jana Sztaudyngera: �Wilki w�r�d baran�w g�osz� r�wno�� stan�w". Po drugie, jest to instrumentalne wykorzystywanie (np. dla zapewnienia sobie �kry- cia") i nieodwzajemnianie czyjej� solidarno�ci, zar�wno w okazjach, jak i zaplanowane z rozmyslem. Po trzecie, jest to pos�ugiwanie si� norm� i powinno�ci� solidarno�ci grupowej do t�umienia swojego rywala, uniemo�liwiania mu obrony tudzie� dla tuszowania w�asnej niesolidamo�ci i zdrady. 4. Wierno�� (nie)wzajemna Zajrzyjmy ponownie do nieco staro�wieckiego s�ownika Igora Kona, ��cz�cego ak- centy uniwersalne, og�lnoludzkie z wyrazistymi kontekstami ideologicznymi. Wier- no�� to: cecha moralna charakteryzuj�ca jednostk� moraln� i jej lini� post�powania; oznacza nie- z�omne oddanie sprawie spo�ecze�stwa, klasy, partii; niezawodne wype�nianie w�asnych po- winno�ci, zaci�gni�tych zobowi�za�; sta�o�� w stosunkach z innymi lud�mi, z kt�rymi dana jednostka zwi�zana jest wi�zami przyja�ni, mi�o�ci, ma��e�stwa16. Jak wida�, podobnie jak zasada wzajemno�ci, b�d�ca �zasad� zasad" i o tyle te� �ponadpodmiotowym" regulatorem wsp�ycia mi�dzy lud�mi, r�wnie� wierno�� ma w istocie status metapostawy: Wierno�� jest �ci�le zwi�zana z innymi cechami moralnymi, kt�rymi jest uwarunkowana: takimi jak ideowo��, g��bokie przekonanie o s�uszno�ci wybranej sprawy, pryncypialno�d, wyma- gaj�ca od cz�owieka konsekwencji w przekonaniach i dzia�aniach, wytrwa�o�� w obliczu trud- no�ci, w�asnych pokus i wrogich knowa�, samozaparcie. Brak takich cech nierzadko prowadzi cz�owieka do naruszenia wierno�ci, do zdrady17. W innej definicji s�ownikowej wyra�niej ukazano wieloaspektowy charakter tej po- stawy; wierno�� okazuje si� splotem kilku relacji. Wierno�� to: zdolno�� trwania przy obranych warto�ciach; dotrzymywanie obietnic i zobowi�za�. Wier- no�� wobec innych os�b, jak i wobec siebie, zak�ada konieczno�� uto�samiania swego obec- nego �ja" z �ja" przysz�ym. Wierno�� wobec drugiej osoby wynika z traktowania jej jako war- to�ci samej w sobie, godnej dotrzymywania wierno�ci lub wynika z oczekiwa� odwzajemnienia. Wierno�� wobec siebie ��czy si� z przekonaniem o obiektywnym i absolutnym charakterze po- znanych i uwewn�trznionych warto�ci18. 'lfl I.S. Kon (red.), S�owar1..., cyt. wyd, s. 39. 17 Tam�e. 18 L. Zdybel, Wierno��, [w:] St. Jedynak (red.), Ma�y s�ownik..., cyt. wyd., s. 282. 238 Postawa wiaro�omcy jest tej wierno�ci zaprzeczeniem; nacechowana jest makiawe- lizraem. Ale czym w�a�ciwie jest wiaro�omstwo? Odr�niajmy akt wiaro�omstwa, najcz�- �ciej to�samy ze zdrad�, od trwa�ej postawy wiaro�omno�ci, tj