S��wko �uduchowione� nie wystarczy�oby jednak, gdybym poprzedzi� nim jako przymiotnikiem spojrzenie mamy...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Nie ciekawsze, ale �atwiejsze do oceny i dlatego bardziej pouczaj�ce s� fotografie grupowe z owych czas�w. Zdumiewaj�ce, o ile� pi�kniejsze i bardziej dziewicze by�y stroje �lubne, kiedy podpisywano traktat w Rapallo. Matzerath na �lubnym zdj�ciu ma jeszcze sztywny ko�nierzyk. Wygl�da dobrze, elegancko, niemal intelektualnie. Praw� nog� wysuwa naprz�d, chcia�by pewnie wygl�da� jak �wczesny aktor filmowy, na przyk�ad Harry Liedtke. Noszono si� w�wczas kr�tko. Dziewicza suknia mojej dziewiczej mamy, bia�a plisowana sp�dniczka z tysi�cem fa�d, si�ga ledwie za kolana, ukazuje jej zgrabne nogi z delikatnymi stopkami baletnicy w bia�ych pantoflach na klamerki. Na innych odbitkach cisn� si� wszyscy go�cie weselni. W�r�d ubranych z miejska i pozuj�cych do fotografii postaci prowincjonaln� surowo�ci� i budz�c� zaufanie niepewno�ci� wyr�niaj� si� stale babka Anna i jej nawiedzony brat Wincenty. Jan Bro�ski, kt�ry przecie�, podobnie jak moja mama, wywodzi si� z tych samych kartoflisk co jego ciotka i oddany Naj�wi�tszej Pa- nience ojciec, potrafi ukry� ch�opskie, kaszubskie pochodzenie pod od�wi�tn� elegancj� polskiego referendarza. Cho� stoi drobny i zagro�ony w�r�d ludzi zdrowych i rozsiad�ych, jego niezwyk�e oczy, niemal kobieca regularno�� rys�w stanowi�, mimo �e stan�� z boku, centrum ka�dej fotografii. Ju� od d�u�szego czasu przygl�dam si� grupie, kt�r� sfotografowano wkr�tce po weselu. Musz� si�gn�� po b�benek i przed matowym, br�zowawym czworobokiem, uderzaj�c pa�eczkami w polakierowan� blach�, spr�bowa� o�ywi� widoczn� na kartonie trzyosobow� konstelacj�. Okazja do tego zdj�cia nadarzy�a si� na rogu Magdeburskiej i Poligonowej ko�o polskiego domu akademickiego, a wiec w mieszkaniu Bro�skich, bo w g��bi wida� zalany s�o�cem, do po�owy opleciony pn�c� fasol� balkon, taki jakie by�y przyklejone tylko do mieszka� polskiego osiedla. Mama siedzi, Matzerath i Jan Bro�ski stoj�. Ale jak ona siedzi i jak ci dwaj stoj�! Przez jaki� czas by�em na tyle g�upi, �e szkolnym cyrklem, kt�ry Bruno musia� mi kupi�, linijk� i ekierk� chcia�em wymierzy� konstrukcj� tego triumwiratu - bo mama z powodzeniem zast�powa�a m�czyzn�. K�t nachylenia szyi, tr�jk�t o nier�wnych ramionach, dosz�o do przesuni�� r�wnoleg�ych, do wprowadzonej si�� kongruencji, do zataczanych cyrklem k�, kt�re przecina�y si� znacz�co poza zdj�ciem, a wi�c w zieleni pn�cej fasoli i dawa�y punkt, bo szuka�em punktu, wierz�c w punkt, �akn�c punktu, d��y�em do punktu oparcia, punktu wyj�cia, je�li nawet nie punktu widzenia. Nic nie wysz�o z tych dyletanckich pomiar�w pr�cz male�kich, a jednak dokuczliwych dziurek, kt�re wyry�em ostrzem cyrkla w najwa�niejszych miejscach tego drogocennego zdj�cia. C� jest nadzwyczajnego w tej odbitce? Co popycha�o mnie do szukania, a nawet, je�li komu� tak si� podoba, znajdywania w tym czworoboku matematycznych i, dosy� to �mieszne, kosmicznych zwi�zk�w? Troje ludzi: siedz�ca kobieta, dwaj stoj�cy m�czy�ni. Ona ciemnow�osa z wodn� ondulacj�, k�dzierzawa blond czupryna Matzeratha, za- czesane do ty�u kasztanowate w�osy Jana. Wszyscy troje u�miechaj� si�: Matzerath szerzej ni� Jan Bro�ski, obaj razem ods�aniaj�c g�rne z�by pi�ciokrotnie szerzej ni� mama, kt�ra tylko w k�cikach ust ma �lad u�miechu, w oczach nic. Matzerath trzyma lew� d�o� na prawym ramieniu mamy; Jan poprzestaje na przelotnym prawor�cznym obci��eniu oparcia krzes�a. Ona, kolanami zwr�cona w prawo, od bioder w g�r� siedz�ca frontalnie, trzyma na podo�ku zeszyt, kt�ry przez d�ugi czas bra�em za jeden z album�w ze znaczkami Bro�skiego, potem za �urnal, wreszcie za kolekcje podobizn s�awnych aktor�w filmowych do��czanych do pude�ek z papierosami. D�onie mamy sprawiaj� wra�enie, jakby chcia�y przewraca� kartki, gdy tylko klisza si� na�wietli, gdy tylko zdj�cie zostanie zrobione. Wszyscy troje wydaj� si� szcz�liwi, pogodzeni ze sob�, uodpornieni na tego rodzaju niespodzianki, do jakich dochodzi tylko wtedy, kiedy jeden z partner�w tr�jprzymierza zaczyna mie� sekrety albo od pocz�tku co� ukrywa. Stanowi�c ca�o�� zale�ni s� od czwartej osoby, mianowicie �ony Jana, Jadwigi Bro�skiej z domu Lemke, kt�ra by� mo�e ju� wtedy chodzi�a w ci��y z narodzonym p�niej Stefanem, jedynie o tyle, �e musi ona skierowa� aparat fotograficzny na tych troje i na szcz�cie tych trojga, aby to potr�jne szcz�cie utrwali�o si� przynajmniej na fotografii. Wyrwa�em z albumu inne czworoboki i por�wnywa�em z tym w�a�nie. Zdj�cia, na kt�rych wida� by�o albo mam� z Matzerathem, albo mam� z Janem Bro�skim. Na �adnym z tych zdj�� nieuniknione, ostateczne rozwi�zanie nie ujawnia si� tak wyrazi�cie jak w scenie balkonowej. Jan i mama na jednej kliszy: pachnie tu tragizmem, poszukiwaniem z�ota i przesad�, kt�ra staje si� przesytem, przesytem, kt�ry towarzyszy przesadzie. Matzerath u boku mamy: s�czy tu si� weekendowa potencja, sma�� si� sznycle po wiede�sku, zrz�dzi si� tu troch� przed i ziewa po obiedzie, przed p�j�ciem spa� opowiada si� kawa�y albo straszy wymiarem podatk�w, �eby ma��e�stwo mia�o duchowe zaplecze. Wol� jednak t� sfotografowan� nud� od gorsz�cej migawki z lat p�niejszych, kt�ra ukazuje mam� na kolanach Jana Bro�skiego na tle Las�w Oliwskich nie opodal Doliny Rado�ci. Owo plugastwo - r�ka Jana znika pod sukienk� mamy - chwyta tylko za�lepion� nami�tno�� nieszcz�liwej, od pierwszego dnia ma��e�stwa mamy z Matzerathem wiaro�omnej pary, kt�rej tutaj, jak przypuszczam, Matzerath pos�u�y� za zoboj�tnia�ego fotografa. Nie ma tu ani �ladu tego oponowania, pow�ci�gliwie �wiadomych gest�w sceny balkonowej, kt�re prawdopodobnie tylko wtedy by�y mo�liwe, gdy obaj m�czy�ni stawali za plecami mamy b�d� obok niej, albo le�eli u jej st�p, jak w morskim piasku na pla�y w Stogach; patrz zdj�cie