Pomyl� si� jednak ci, kt�rym w zwi�zku z tym zbiorem przyjdzie na my�l opozycja patriotycznego wzruszenia i estetycznej rozpusty, dzielnej powagi i weso�ej igraszki...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Raczej po rzeczywistej lekturze tej rozprawy stwierdz� zdumieni, z jak powa�nie niemieckim problemem mamy do czynienia, stwierdz�, �e stawiamy go w sam �rodek niemieckich nadziei jako wir i punkt zwrotny. Mo�e wszelako urazi ich w og�le fakt tak powa�nego potraktowania problemu estetycznego, skoro potrafi� oni widzie� w sztuce tylko weso�e zaj�cie uboczne, tylko w zasadzie zb�dne podzwanianie na �powag� istnienia" � tak jakby nikt nie wiedzia�, czym przy tym przeciwstawieniu jest taka �powaga istnienia". Tym powa�nym niech pos�u�y za nauk�, i� �ywi� przekonanie o sztuce jako najwy�szym zadaniu i we w�a�ciwy spos�b metafizycznej aktywno�ci tego �ycia w sensie m�a, kt�remu jako swemu poprzednikowi, wznios�emu szermierzowi tej drogi, niniejsz� rozpraw� pozwalam sobie po�wi�ci�. Bazylea, koniec 1871 roku 1 Nasza wiedza estetyczna zyska nader wiele, je�li uzyskamy nie tylko wejrzenie, ale i bezpo�redni� naoczn� pewno��, �e rozw�j sztuki wi��e si� z dwoisto�ci� wymiaru a p o l l i � s k i e g o i d i o n i z y j s k i e g o , podobnie jak generacja zale�y od dwoisto�ci p�ci w stanie ci�g�ej walki i przy okresowym tylko pojednaniu. Imiona te zapo�yczamy od Grek�w, kt�rzy g��bokie tajniki swej wizji sztuki udost�pniaj� badaczowi nie tyle w poj�ciach, ile w dog��bnie wyrazistych postaciach swego �wiata bog�w. Do tych dwu ich b�stw, Apolla J Dionizosa, nawi�zuje nasze ustalenie, i� w greckim �wiecie istnieje zasadnicze co do �r�d�a i celu przeciwie�stwo mi�dzy sztuk� plastyczn�, apolli�sk� i nieplastyczn� sztuk� muzyki jako sztuk� Dionizosa. Te dwa tak r�ne pop�dy towarzysz� sobie, zwykle otwarcie ze sob� zwa�nione, ale pobudzaj�ce si� wzajem do coraz to nowych, bardziej mocarnych narodzin, aby uwieczni� w nich walk� tego przeciwie�stwa, tylko na poz�r godzonego wsp�lnym s�owem �sztuka"; w ko�cu, dzi�ki metafizycznemu cudownemu aktowi helle�skiej �woli" zjawiaj� si� po��czone w par� i jako taka para poczynaj� w ko�cu zar�wno dionizyjskie, jak apolli�skie dzie�o sztuki w postaci attyckiej tragedii. Aby sobie przybli�y� te dwa pop�dy, wyobra�my je sobie najpierw jako odr�bne artystyczne �wiaty s n u i u p o j e n i a ; mi�dzy tymi fizjologicznymi zjawiskami mo�na dostrzec odpowiednik przeciwie�stwa wymiaru dionizyjskiego i apolli�skiego. Zgodnie z pogl�dem Lukrecjusza, we �nie duszom ludzkim zjawiaj� si� najpierw wspania�e postacie bog�w, we �nie wielki artysta widzia� wspania�� budow� cz�onk�w nadludzkich istot, a 6 helle�ski poeta, zapytany o tajemnice poetyckiej tw�rczo�ci, r�wnie� wspomnia�by sen i da�by podobn� nauk� jak Hans Sachs w Meistersinger: Bo, przyjacielu, tw�rcy dzie�o ze sn�w t�umacze� r�d sw�j wzi�o. Wierz mi, prawdziwa z�udy karta we �nie cz�ekowi jest otwarta: wszelkie poezje i poemy z wyk�adni prawdy sn�w bierzemy. Pi�kny poz�r �wiat�w snu, przy tworzeniu kt�rych ka�dy cz�owiek jest w pe�ni artyst�, stanowi przes�ank� wszelkiej sztuki plastycznej, ale te�, jak zobaczymy, wa�nej cz�ci poezji. Rozkoszujemy si� bezpo�rednim rozumieniem kszta�tu, przemawiaj� do nas wszelkie formy, nie ma nic oboj�tnego i niekoniecznego. Mimo najwy�szego �ycia tej opisywanej rzeczywisto�ci mamy poczucie prze�wiecania p o z o r u � takie jest przynajmniej moje do�wiadczenie, na poparcie cz�sto�ci kt�rego, a nawet normalno�ci, m�g�bym przywo�a� niejedno �wiadectwo i niejedn� wypowied� poet�w. Cz�owiek filozoficzny ma nawet poczucie, �e tak�e pod t� rzeczywisto�ci�, w kt�rej �yjemy i bytujemy, tkwi skryta druga, zupe�nie inna, �e wi�c i ta pierwsza rzeczywisto�� jest pozorem. Schopenhauer okre�la wr�cz jako oznak� filozoficznych uzdolnie� dar widzenia niekiedy ludzi i wszelkich rzeczy jako tylko widm lub sennych obraz�w. Tak jak filozof do rzeczywisto�ci istnienia, tak te� artystycznie wra�liwy cz�owiek odnosi si� do rzeczywisto�ci snu. Przygl�da si� on dok�adnie i z ochot�, bo na podstawie tych obraz�w wyk�ada sobie �ycie, na tych procesach wprawia si� do �ycia. Nie tylko przyjemnych i przyjaznych obraz�w do�wiadcza on w sobie z t� wszechzrozumia�o�ci�: przeci�gaj� przed nim te� rzeczy powa�ne, pos�pne, smutne, mroczne, nag�e k�opoty, igraszki przypadku, t�skne oczekiwania, kr�tko � ca�a �boska komedia" �ycia, wraz z infernem, i to nie tylko jako gra cieni � on bowiem tak�e �yje i cierpi w tych epizodach � ale te� nie bez tego ulotnego wra�enia pozoru. I mo�e niejeden, podobnie jak ja, przypomina sobie, jak po�r�d niebezpiecze�stw i grozy snu dodawa� sobie odwagi i udawa�o mu si� wo�a�: �To sen! Chc� go �ni� dalej!" Opowiadano mi te� o osobach, kt�re przypadki z jednego i tego samego snu potrafi�y kontynuowa� przez trzy kolejne noce albo i d�u�ej. S� to fakty po�wiadczaj�ce wyra�nie, �e nasza najg��bsza istota, wsp�lne pod�o�e nas wszystkich, z g��bok� rozkosz� i radosnym poczuciem konieczno�ci do�wiadcza na sobie snu. (. To radosne poczucie konieczno�ci do�wiadczenia snu wyrazili r�wnie� Grecy w osobie swego Apollo