Pierwszy i najd�u�szy, Jeden dzie� w Europie, przy pobie�nym, nie do�� wnikliwym odczytaniu prezentuje si� jak typowe dla wcze�niejszego �kanonu� pisarstwa...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

w gronie charakterystycznych bywalc�w p�wiatka. Tytu�owe Dwa dni z Anio�em to relacja z �wyjazdowej� interwencji wzi�tego sto�ecznego adwokata u pewnego wojew�dzkiego prokuratora o nazwisku Anio�, kt�ry raczej anio�em nie jest � st�d te� wizyta ma niekonwencjonalny przebieg. �wiadek wychodzi od autentycznej sceny s�dowych zezna� Edwarda Gierka podczas procesu by�ego prezesa Komitetu ds. Radia i TV Macieja Szczepa�skiego, Wizyta za� po�wi�cona jest epizodowi wi�ziennego spotkania obro�cy z pods�dnym � znanym dzia�aczem opozycji izolowanym w okresie stanu wojennego; wreszcie Piwnica to prawie reporta� z zatrzymania przez s�u�by specjalne pisarza N.N. Jednak mimo pozor�w przypadkowo�ci uk�adu i sporego rozstrzelenia tematycznego tego zestawu, nie spos�b nie odczu�, �e poszczeg�lne opowiadania ��czy tu wi�, przes�dzaj�ca bodaj najg��biej o charakterze �wiata przedstawionego: mianowicie w miar� sp�jny fundament intencji i idei, na kt�rych autor osadza zr�by swych fikcyjnych �projekcji�. Niew�tpliwie s� to intencje odmienne od tych, kt�re sta�y u podstaw wcze�niejszych utwor�w z lat sze��dziesi�tych i siedemdziesi�tych; inaczej wyposa�ony duchowo i poznawczo, z pewno�ci� bardziej do�wiadczony jest te� teraz narrator. Przypomnijmy, �e tw�rczo�� Marka Nowakowskiego od debiutu ( Ten stary z�odziej. Warszawa 1958) i nast�pnych g�o�nych tom�w opowiada� (zw�aszcza Benek Kwiaciarz, Warszawa 1961) a� po wydanego w roku 1978 Ksi�cia Nocy kojarzona by�a z nurtem prozy �lumpowskiej�, fascynuj�cej si� egzotycznymi dla �wczesnego czytelnika enklawami przest�pczymi i �rodowiskami marginesu spo�ecznego. Wszak�e niepokoje moralne i kontestacj�, cechuj�c� w interpretacji Nowakowskiego �dolne� warstwy narodu, mo�na by�o nanosi� na szersze t�o polityczno-spo�eczne. Przeprowadzaj�c konsekwentn� demitologizacj� �rodowisk lumpowskich i okolicznych autor dowodzi� po�rednio, �e odchodzenie w przesz�o�� i degrengolada ca�ego marginesu miejskiego jest symptomem � jednym z symptom�w � pog��biaj�cego si� og�lnego kryzysu �wiadomo�ci i rozgardiaszu moralnego w Polsce. Oczywi�cie chodzi�o tu o do�� porz�dny margines, respektuj�cy sw�j niepisany regulamin wsp�ycia i zesp� zasad etycznych; zasady te dla pozosta�ych cz�onk�w spo�ecze�stwa by�yby mo�e nie do przyj�cia i nie zas�ugiwa�y zapewne w og�le na miano etycznych � ale przecie� stanowi�y swoisty kodeks norm przestrzeganych niegdy� nawet przez najgorszych �tych starych z�odziei�. Jednak krytycy i r�nej ma�ci publicy�ci nie dostrzegali wtedy � albo nie chcieli dostrzec �ponadobyczajowego, uniwersalnego wymiaru prozy Nowakowskiego, symboliki jej pozornie ma�orealistycznych scenariuszy fabularnych, a szczeg�lnie zakamuflowanych sugestii politycznych. Do takiej recepcji i takich ocen tej tw�rczo�ci przyczyni�a si� z pewno�ci� bezkompromisowo opozycyjna postawa autora wobec w�adz i rzeczywisto�ci peerelowskiej; zabiegi oficjalnej, �dworskiej� krytyki dyskredytuj�cej ca�kowicie lub umniejszaj�cej rang� artystyczn� utwor�w Nowakowskiego nasili�y si� w stanie wojennym, zw�aszcza po opublikowaniu przeze� w podziemiu tomu Raport o stanie wojennym. 45 Raport... nale�a� do ksi��ek, kt�re funkcjonowa�y w porz�dku przede wszystkim politycznym � w krytycznym dla kraju okresie; ale zwiastowa� te� znamienn� metamorfoz� intencji i tendencji autorskich, kt�re przynios�y p�niej w�a�nie m.in. Dwa dni z Anio�em. By�o to w obrachunku autora jak gdyby gruntowne �przejrzenie na oczy�: pisarz, kamufluj�cy do tej pory swe krytyczne obserwacje i komentarze do rzeczywisto�ci peerelowskiej, pasjonuj�cy si� sfer� odrzuconych i spisanych na straty przez system wyrzutk�w, wykolejonych inteligent�w itp., postanowi� rozszerzy� swoje pole zainteresowa� na ca�e spo�ecze�stwo kraju pogr��onego w mrokach schy�ku totalitaryzmu (przypomnijmy: w bardzo kulawej i jak�e niedomagaj�cej wersji totalitaryzmu), spo�ecze�stwo nie zdaj�ce sobie sprawy ze stopnia swego omotania, uzale�nienia od narzuconego si�� ustroju. Bohater wy�ej wspomnianego, bardzo wa�nego z punktu widzenia poruszanego teraz w�tku opowiadania Jeden dzie� w Europie � r�wnocze�nie jego narrator, przedstawiaj�cy si� jako pisarz, w kt�rym mo�emy domy�la� si� porte-parole autora � nie umie sobie poradzi� z wyzwaniami �wiata, w kt�rym �yje: niby ca�ym swym jestestwem opowiada si� przeciwko podbudowuj�cej ten �wiat zasadzie politycznej i widocznemu go�ym okiem jej fa�szowi, lecz r�wnocze�nie odczuwa swoj� od niej zale�no��, odkrywa w sobie trucizny wasalstwa i ogranicze�. Doprowadza to do niemal ekshibicjonistycznych, podminowanych nie tajon� rozpacz� wynurze�: �Ten ci�g�y boks. Z sob� i pisaniem. Lat przybywa. Po czterdziestce. Ksi��ek kilkana�cie. Obca �apa nigdy moim pisaniem nie sterowa�a. A mimo to ile sp�tania, niemo�no�ci. Krok coraz ci�szy, niewola przyzwyczaje�, drobne, coraz cz�stsze ust�pstwa�. Jak wida�, narrator nie oszcz�dza siebie. Poniewa� nie oszcz�dza siebie, zyskuje te� legitymacj� do pokazania innych w podobnie krytycznym �wietle. I korzysta z tej legitymacji bez skrupu��w. Opowiadania Marka Nowakowskiego zawarte w kilku wydanych po roku 1989 obok wy�ej wspomnianego tomach � m.in