Nikt spo�r�d tak zwanych realist�w nie chce ingerowa� w wewn�trzny ustr�j pa�stw spoza �wiata liberalnego pod warunkiem, �e s� to pa�stwa stabilne i obliczalne na arenie...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Dlatego tak d�ugo carska Rosja mog�a by� sprzymierze�cem liberalizuj�cych si� pa�stw europejskich. Obecnie z podobnego powodu protesty przeciwko prze�ladowaniom politycznym w Chinach maj� czysto dekoracyjny charakter, pa�stwo to jest bowiem gospodarczym partnerem �wiata liberalnego. Poniewa� za� jest obliczalnym partnerem ekonomicznym, jest wi�c i politycznym. Czy�by zatem by�o tak, �e my�l liberalna w praktyce - czyli poza poziomem najbardziej og�lnych deklaracji - problem potencjalnego wroga i potencjalnej wojny pozostawia tak zwanym realistom, kt�rzy (od Tukidydesa do Kissingera) uwa�ali wojn� za nieunikniony element stosunk�w mi�dzynarodowych i przyk�adali do niej inn� miar� ni� do spraw wewn�trznych? Najwybitniejszy wsp�czesny zwolennik realizmu, Hans Morgenthau, opiera� wprawdzie swoj� koncepcj� stosunk�w mi�dzynarodowych na za�o�eniach filozoficz- WEWN�TRZNE ZAGRO�ENIA LIBERALNEGO PORZ�DKU 67 nych, kt�re niekoniecznie musia�y by� akceptowane przez wszystkich libera��w, ale jego wizja natury ludzkiej by�a niemal identyczna z wizj� �liberalizmu strachu". W jednej ze swych fundamentalnych ksi��ek Morgenthau pisze wprost, �e z�a lub grzeszna natura cz�owieka �nie jest przypadkowym zak��ceniem porz�dku �wiata, kt�re zostanie pokonane dzi�ki stopniowemu rozwojowi w kierunku dobra, ale nieuchronn� konieczno�ci�, kt�ra nadaje sens ludzkiej egzystencji". Z tego za� wynika, �e z�o, kt�re deprawuje dzia�anie polityczne, jest tym samym z�em, kt�re deprawuje wszelkie dzia�anie, lecz skorumpowanie dzia�ania politycznego stanowi prototyp wszelkiej korupcji. Rozr�nienie miedzy dzia�aniem prywatnym a publicznym nie polega na rozr�nieniu niewinno�ci i winy, moralno�ci i amoralno�ci, dobra i z�a, lecz odwo�uje si� jedynie do stopnia, w jakim oba te rodzaje dzia�a� odchodz� od norm moralnych.18 Postawa Morgenthaua jest naturalnie nie do przyj�cia dla liberalizmu, ale tylko dlatego, �e upiera si� on przy tym, i� �wiat wolno�ci prywatnej jest raz na zawsze zdeprawowany z powodu z�a obecnego w ludzkiej naturze. W innych swoich pracach, a przede wszystkim w najbardziej znanej Politics among the Nations19, Morgenthau wskazuje na odmienne �r�d�o moralno�ci publicznej, chocia� oczywi�cie nie moralno�ci mi�dzynarodowej. �r�d�em tym jest pa�stwo, kt�re prowadz�c polityk� zgodn� z interesem narodowym (cokolwiek mia�oby to znaczy�), tym samym prowadzi polityk� moraln� i gwarantuje �minimum warto�ci moralnych". Takie stanowisko Morgenthau bardzo wyra�nie sformu�owa� w innym miejscu: Sp�r mi�dzy utopizmem a realizmem nie jest r�wnoznaczny ze sporem mi�dzy zasadami a skuteczno�ci� czy mi�dzy mo- 18 H. Morgenthau, Scientific Man ^s. Power Politics, Chicago University Press, Chicago 1946, s. 195 i 204. 19 Ten�e, Poli�cs among the Nations, Alfred Knopf, Nowy Jork 1965, s. 38. 68 Kr�l Bezradno�� libera��w ralno�ci� i amoralno�ci�. Jest to raczej sp�r mi�dzy dwoma typami moralno�ci politycznej. Pierwszy opiera si� na abstrakcyjnie sformu�owanych uniwersalnych zasadach moralnych, drugi za� odnosi te zasady do moralnych wymaga� konkretnego politycznego dzia�ania, a ich warto�� ocenia z punktu widzenia roztropnego os�du politycznych konsekwencji, do jakich takie dzia�anie mo�e doprowadzi�.20 Pogl�dy takie s�, jak wida�, zasadniczo odmienne od stanowiska liberalnego. Jednak�e w jednym punkcie rozbie�no�� jest tylko pozorna, a mianowicie reali�ci - podobnie, jak libera�owie, chocia� wychodz�c z odmiennych za�o�e� -ograniczaj� lub ca�kowicie ignoruj� uniwersalizm w zakresie polityki mi�dzynarodowej. Ma to w obu wypadkach bardzo powa�ne konsekwencje, a dla liberalizmu tym powa�niejsze, �e uniwersalistycznych ambicji nie mo�na zast�pi� polityk� si�y i interesu pa�stwowego czy narodowego. Pozostaje niemoc, na kt�r� dobitnie zwr�ci� uwag� w cytowanej ksi��ce Michael Howard: U �r�de� podstawowego dylematu my�licieli liberalnych znajduje si� obyczaj, wcze�niejszy jeszcze ni� pisma Erazma, patrzenia na wojn� jako na co� odleg�ego i abstrakcyjnego, na czego temat nie mo�na formu�owa� �adnych uog�lnie�. To w�a�nie taki spos�b my�lenia umo�liwi� powstanie zaiste tragikomicznej konfuzji w latach mi�dzywojennych, kiedy to libera�owie z pasj� deklarowali, �e s� przeciwni �wojnie", ale s� za �sankcjami militarnymi", kt�re mia�y zapewni� zbiorowe bezpiecze�stwo, lub nawet za �oporem przeciwko faszyzmowi�. Taki obyczaj czy spos�b my�lenia w naszych czasach pozwala libera�om r�wnoczesne twierdzi�, �e s� przeciwko wojnie, i �e popieraj� walki o wyzwolenie narodowe. A przecie� �wojna" to po prostu pierwotne elementarne okre�lenie na u�ycie si� zbrojnych przez pa�stwa lub spo�ecze�stwa kandyduj�ce do pa�stwowo�ci, u�ycie si�y w celu osi�gni�cia politycznych cel�w. Mo�na popiera� u�ycie si�y dla osi�gni�cia takich, a nie innych cel�w