Ksi��� Burgundii i ksi��� de Bourbon przysi�gli, �e b�d� przestrzega� traktatu...

Filip wypowiedzia� formu�� przebaczenia za zab�jstwo w Montereau. I wtedy, pod szacownym sklepieniem, rozleg�y si� wiwaty. Lud z ca�ego serca przy��czy� si� do zabaw, jakie potem wydano. Karol VII sk�pi� komplement�w Regnaultowi de Chartres i innym delegatom. Z pewno�ci� osi�gn�� sw�j pierwszy cel. Jego duma jednak ucierpia�a z powodu upokorzenia, na jakie zgodzili si� jego ambasadorowie. Z trudem dopuszcza� ust�pstwa terytorialne, w postaci �pi�knych i dobrych miast" oraz uznanie faktycznej niezale�no�ci ksi�cia Burgundii. Czy Filip zapomnia�, �e by� wasalem kr�la Francji? Czy chcia� zbudowa� niezale�ne ksi�stwo? Czy wycofanie si� kr�la nie obudzi apetytu wielkich feuda��w? Jednak przemilcza� pretensje i st�umi� w�asne l�ki. M�wi� sobie, �e gdy pozb�dzie si� z kr�lestwa ostatniego Anglika, przyjdzie czas na mitygowanie feuda��w, ��cznie z Wielkim Ksi�ciem Zachodu. By� na tyle subtelnym politykiem, �eby zauwa�y�, i� Filip parti� ju� przegra�. Wycofuj�c si� z sojuszu z Angli�, skazywa� si� na w�asne si�y, na izolacj�. Nikt nie podejrzewa� jeszcze, jakie snu� refleksje i co kalkulowa� kr�l, kt�ry niekiedy 302 Pok�j w Arras sprawia� wra�enie nieobecnego i kt�rego cz�sto pomawiano o indolencj�. Jego syn, przysz�y Ludwik XI, pobiera� nauki, cho� nie rozumia� swego ojca albo tylko udawa�, �e go nie rozumie. Mia� wtedy dwana�cie lat. Karol Zuchwa�y mia� zaledwie dwa lata. To oni w przysz�o�ci mieli rozstrzygn�� sp�r, kt�ry tak d�ugo dzieli� ich ojc�w. Traktat z Arras obudzi� ogromne nadzieje. Ko�czy� misj� Joanny d'Arc. Trzeba tu pami�ta� o li�cie, jaki napisa�a ona do ksi�cia Burgundii nazajutrz po koronacji Karola! Jej czysta dusza i lojalne serce nie mog�y przysta� na wynegocjowan� zgod�, na nieszczere targowanie si�. Dla niej wasal, nawet najpot�niejszy, by� zobowi�zany kocha� kr�la i s�u�y� mu. Joanna pochodzi�a z innej epoki, z innego �wiata, do kt�rego wr�ci�a, gdy zrobi�a swoje. Ale prosty lud i zwyczajni rycerze mieszkaj�cy w skromnych domach, lud wie�niak�w i mieszczan nie zapomnia� o niej. W stolicy wrza�o coraz bardziej: �zaprza�cy" francuscy chcieli si� zas�u�y�, wi�c wyrzekali si� przyja�ni z Anglikami. Normandczycy coraz gorzej znosili wojska okupacyjne. Sygna� do buntu dali mieszka�cy Cauchois. Zbuntowali si� pod dow�dztwem Charles'a de Maretza, szefa bandy �upie�c�w. 28 pa�dziernika 1436 roku opanowali Dieppe po niebywale zuchwa�ym ataku. Nast�pnie w Bo�e Narodzenie opanowali Harfleur. Dowodzili nimi: rycerz Jean de Grouchy, Floc�uet i Le Caruyer. Nast�pnie skierowali si� w stron� Caude-bec, ale przez brak zdyscyplinowania dali si� zaskoczy� oddzia�owi z�o�onemu z pi�ciuset Anglik�w, kt�rzy ich wybili w pie�. W styczniu tego samego roku kapitan Bos�uier zebra� kilka tysi�cy ochotnik�w w regionie Vire i odwa�nie ruszy� na Cotentin. Byli oni �le uzbrojeni i niedo�wiad-czeni. Lord Scales wy�apa� wi�c ich wszystkich z �atwo�ci� i wymordowa�. Ci, kt�rzy zdo�ali prze�y�, zeszli do podziemia i pod rozkazami Louisa de Bienfaita i Borgne'a de Noce'a prowadzili walk� partyzanck�, atakuj�c patrole i niewielkie posterunki, po czym znikali w lesie. Mieli jednak oparcie w ludno�ci. Tu i �wdzie Anglicy decydowali si� na ostre represje. Odnios�y one tylko ten skutek, �e podsyca�y ducha oporu. Ci nikomu nie znani w��cz�dzy i szlachta z ostatnich szereg�w kontynuowali dzie�o Joanny d'Arc. Stos z Rouen p�on�� w ich sercach �ywym ogniem. Ich odwaga by�a wci�� poddawana �miertelnym pr�bom. Warto by�oby wystawi� pomnik tym anonimowym bojownikom. Jednak mo�emy wymieni� tylko kilka nazwisk, kilka fakt�w, poniewa� brak nam dokument�w. Cz�sto zarzuca si� Karolowi VJJ., �e nie wys�a� w�wczas wojsk do Normandii. Dowodzi to jednak niezrozumienia jego strategii obliczonej na przeczekiwanie. Podejrzewano nawet jego doradc�w o zdrad�. S�usznie jednak uwa�a�, �e jest jeszcze za wcze�nie na szeroko zakrojono akcj� w Normandii. Wiedzia�, �e Anglicy b�d� jej broni� za wszelk� cen�. Ca�y jego wysi�ek skierowany by� na Pary�. ROZDZIA� 4 Wyzwolenie Pary�a Je�li bez uprzedze� i zachowuj�c minimum obiektywizmu przyjrzymy si� pragmatyzmowi, z jakim Karol VII zmierza� do ca�kowitego wyzwolenia swego kr�lestwa, nie pojmujemy, dlaczego jest cz�sto tak negatywnie oceniany. Epitet �Bien Servi" (Dobrze Obs�u�ony), jakim go obdarzono, dowodzi tylko jednego - je�li by� dobrze obs�ugiwany - �e potrafi� dobiera� sobie s�u��cych. I mo�e to jest najwi�ksza zaleta kr�la czy przyw�dcy pa�stwa. Nale�y jednak zauwa�y�, �e Francuzi maj� zgubn� sk�onno�� do wystawiania surowych ocen tym, kt�rzy najbardziej przyczyniaj� si� do dobrobytu. Natomiast zbyt cz�sto wsp�czuj� tym, kt�rzy przez nieudolno�� przysparzaj� im k�opot�w. Michelet nie waha si� przypisa� metamorfozy, jaka dokona�a si� w Karolu VII, wp�ywowi Agnieszki Sorel, czemu zadaje k�am elementarna chronologia. Wola� uciec si� do takiego wyja�nienia ni� do fakt�w. Jest rzecz� znamienn�, �e przemiana Karola W zbiega si� w czasie z usuni�ciem La Tremouille'a i jego doradc�w oraz poskromieniem Regnaulta de Chartres. Nowa rada kr�lewska, z�o�ona z fachowc�w i prawdziwych patriot�w oraz z Karola Andegawe�skiego, posiadaj�cego iluzoryczny tytu� faworyta, wspiera�a dzia�ania Karola, a nie realizowa�a osobiste cele. W g��bi duszy kr�l by� nie�mia�y, a od czas�w upokorze� z lat m�odo�ci cierpia� na kompleks ni�szo�ci. Wydany na �ask� zach�annych i nielojalnych doradc�w, kt�rzy byli jego pierwszymi wsp�pracownikami, uwierzy� w ko�cu, �e jest niezr�czny i nie potrafi rz�dzi�. Nieufno��, ostro�no��, cierpliwo�� by�y jego cechami dominuj�cymi. Od d�u�szego czasu obserwowa� i roz- 304 Wyzwolenie Pary�a my�la�. Pora�ki wywo�a�y w nim l�k, ale jednocze�nie pokaza�y mu, jakich b��d�w nie nale�y pope�nia�. Cud dokonany przez Joann� d'Arc wydoby� go z cienia i pozwoli� otrz�sn�� si� z apatii. Nie m�g� zapomnie� o niegodziwo-�ci s�dzi�w, kt�rzy chcieli j� znies�awi�, a potem zniszczy�, po to, by ugodzi� w niego samego, podwa�y� to, co by�o dla niego najcenniejsze - �e by� prawowitym kr�lem. Nie zapomnia� te� bohaterskiej �mierci Joanny na stosie w Rouen. Nie przychodzi mi �atwo taki os�d, ale przemawiaj� za nim fakty. Podobnie jak Joanna, chcia� rewan�u, ale nie zemsty, gdy� nie lubi� rozlewu krwi. By� cz�owiekiem usposobionym pokojowo, ale potrafi� broni� swych praw. Zna� s�abo�ci kr�lestwa: z�� administracj�, egoizm feuda��w, ba�agan w wojsku, samowol� dow�dc�w, nieprzewidywalno��, wieczn� improwizacj�. R�wnie dobrze zna� odwag� prostych ludzi, zas�ugi rosn�cego w si�� mieszcza�stwa, wojowniczo�� drobnych posiadaczy, ale r�wnie� ruin�, n�dz�, g��d i epidemie n�kaj�ce kr�lestwo zdeptane przez �o�nierzy, �upiestwo okupanta. By� zdecydowany naprawia� szkody wojenne, zdoby� niezb�dne �rodki, a przede wszystkim nie dzia�a� zbyt wcze�nie. Mo�e zwyci�stwo by�o blisko. Wola� jednak od�o�y� je na p�niej, nie zwa�aj�c na krytyk�, a nawet walcz�c z niezadowolonymi