Karol Gustaw wiedzia�, �e niekt�rzy s�siedzi Polski zacz�li ju� przejawia� pewien niepok�j, a nie m�g� sobie teraz pozwoli� na przysporzenie nowych wrog�w...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Nie by� jednak w stanie z�ama� oporu Gda�szczan: ani obietnicami, ani gro�bami. Przeciwnie - okazali sw� odwag� i nieust�pliwo��, kiedy to zaatakowali niespodziewanie klasztor w Oliwie, zaj�ty wcze�niej przez 400 szwedzkich �o�nierzy6 (Gda�sk nale�a� do tych nielicznych miast polskich, kt�re dysponowa�y w�asn� armi�; to kolejny przyk�ad ba�aganu panuj�cego w Rzeczpospolitej w tej dziedzinie). W pierwszej po�owie maja wojska szwedzkie przyst�pi�y do obl�enia Gda�ska. Nie by�o to spraw� �atwa, poniewa� miasto otoczone by�o dodatkowym systemem zabezpiecze�7, kt�re nale�a�o zdoby�, �eby m�c chocia� popatrze� na mury miasta z bli�szej odleg�o�ci. Nie planowano jednak klasycznego obl�enia: chodzi�o raczej o wzi�cie miasta g�odem, co oznacza�o, �e Gda�sk b�dzie odci�ty od �wiata zewn�trznego. Kr�l mia� tym samym nadziej�, �e g��d i niedostatek dokonaj� tego, czego nie zdo�aj� dokona� minerzy i miny. Dwie niewielkie twierdze obsadzone przez Gda�szczan podda�y si� od razu8 na widok Szwed�w, kt�rzy sprawiali takie wra�enie, jakby zamierzali wzi�� je szturmem. Trzecie z miejsc, 6 Szwedzi zostali wyparci z Oliwy w marcu 1656 r.; warto przy tym zwr�ci� uwag�, �e w XVII w. Oliwa i Gda�sk stanowi�y dwie niezale�ne i odr�bne jed nostki administracyjne; dopiero w 1926 r. Oliwa w��czona zosta�a w granice ad ministracyjne Gda�ska (przyp. t�um.). 7 Gda�szczanie ju� wiosn� 1655 r., zorientowawszy si� w prawdziwych za miarach Szwed�w, przyst�pili do rozbudowy systemu fortyfikacyjnego swego miasta; powsta�y nowe sza�ce, bastiony, umocnienia ci�g�w wodnych, reduty itp. Prace te koordynowali trzej in�ynierowie: Fryderyk Getkant, Peter von Perceval oraz Balcer Hedding; nadz�r nad ca�o�ci� sprawowa� architekt miejski Jan Strakowski (przyp. t�um.). 8 Jedn� z tych twierdz by� zameczek Grabiny (przyp. t�um.). ZBYT PODEKSCYTOWANI, ABY PROSI� O �ASK� ALBO J� OKAZA� zwane Szaniec Steblewski9, te� si� podda�o, ale jeden z �o�nierzy gda�skich odda� strza�, prawdopodobnie przez przypadek, a kula trafi�a osob� stoj�c� obok Karola Gustawa. Kr�l uzna� to za pr�b� zamachu na swe �ycie i rozkaza� rozstrzela� cz�� o�nierzy wzi�- tych do niewoli. Czwarta twierdza - pusta i opuszczona - te� zosta�a zaj�ta przez szwedzk� za�og�. Tym samym drogi wodne i l�dowe znalaz�y si� pod kontrol� Szwed�w. Aby jednak wywrze� jeszcze wi�ksz� pre- sj� na Gda�szczan, Szwedzi odci�li dop�yw wody do miejskich m�yn�w, wysadzaj�c w powietrze kilka �luz10. Jednocze�nie wy- s�ano na morze kilka eskadr z�o�onych z okr�t�w wojennych, kt�re rzuci�y kotwic� na wysoko�ci uj�cia Wis�y do Ba�tyku. Tym samym uniemo�liwiono wszystkim statkom komunikacj� z Gda�skiem, co nie by�o rzecz� trudn�, poniewa� miasto po�o�one jest w pewnej odleg�o�ci od morza, a statki, kt�re zmierza�y do gda�skiego portu, musia�y korzysta� z jednego z dop�yw�w o d�ugo�ci p� mili. W oczekiwaniu, a� g��d albo spadaj�ce dochody zmusz� Gda�szczan do zmiany decyzji, Karol Gustaw m�g� teraz skierowa� sw� uwag� na po�udnie. Dosz�o tam bowiem do kolejnego kryzysu. Szwedzki garnizon stacjonuj�cy w Warszawie musia� stawi� czo�a polskiemu obl�eniu; by�o rzecz� wielce w�tpliw�, aby wystawionym na silne ataki Szwedom uda�o si� wytrwa�. W tym samym czasie, w kt�rym Gda�sk odci�ty zosta� od swe- go zaplecza, pozosta�a cz�� armii szwedzkiej nadal pod��a�a �la- dem polskiego wojska. Powstanie ludowe skierowane przeciwko Szwedom, na wie�� o kl�sce Karola Gustawa nabiera�o coraz wi�kszego rozp�du i poszerza�o sw�j zasi�g. W ca�ej Wielkopolsce i na Litwie dochodzi�o do licznych star�: ma�ych, przypadkowych, okrutnych, szybko zapominanych potyczek, po prostu takich, kt�- rych nigdy nie upami�tniano pami�tkowym medalem albo miedziorytem. Wkr�tce zapominali o nich wszyscy, z wyj�tkiem historyk�w 9 Broni�o go 500 �o�nierzy gda�skich (przyp. t�um.). 10 Dokona� tego Gustaw Otto Stenbock, ale w odpowiedzi na to Gda�szczanie natychmiast zalali cz�� u�aw na wsch�d od miasta i zmusili nieprzyjaciela do cofni�cia si� (przyp. t�um.). 544 545 NIEZWYCIʯONY i wd�w. Oba wojska, kt�re kr��y�y za sob� po ca�ej Wielkopolsce, przyczynia�y si� do og�lnego chaosu: atakowano twierdze i ma�e miasta, ostrzeliwano je z dzia� i muszkiet�w, zajmowano albo igno- rowano, porzucano, nak�adano podatki, rabowano, ratowano albo gro�ono, wysy�ano pododdzia�y albo patrole, zawracano, b��dzono, docierano do wyznaczonego celu, ukrywano si�, kr��ono po okolicy, zabijano albo padano ofiar� wroga, zastawiano pu�apki albo wpadano w nie. Szwedzi, dowodzeni przez kr�lewskiego brata Adolfa Johana, zacz�li w ko�cu w�tpi� w mo�liwo�� bezpo�redniego starcia z licz�c� dwana�cie tysi�cy ludzi armi� Czarnieckiego", kt�ry zr�cznie wymyka� si� wrogowi za ka�dym razem, kiedy tylko ten znalaz� si� w jego pobli�u. Dnia 7 maja dosz�o jednak do nieoczekiwanej bitwy. Czarniecki rozwa�a� w tamtym okresie mo�liwo�� przeniesienia wojny do kraju agresora, w zwi�zku z czym zastanawia� si� nad wypadem na terytorium Pomorza Szwedzkiego. Jego oddzia�y pojawi�y si� te� pod Poznaniem, ale poniewa� miasto by�o dobrze bronione, Czarniecki zawr�ci� na wsch�d. Kiedy wraz z wojskiem zatrzyma� si� pod Gnieznem12, niespodziewanie nadeszli Szwedzi, kt�rzy tym razem zrezygnowali z zas�u�onego odpoczynku i porannego nabo�e�stwa, aby tylko zd��y� na czas na miejsce, gdzie spodziewano si� zasta� Polak�w. Znudzony ci�g�ym wymykaniem si� Szwedom i zach�cony raportami donosz�cymi, i� armia przeciwnika liczy oko�o 5000 ludzi, a tak�e przepowiedni� zwiastuj�c� wielkie zwyci�stwo, Czarniecki zdecydowa� si� na bezpo�rednie starcie, zapominaj�c o wyznawanej przez siebie maksymie, kt�ra nakazywa�a mu unikanie takich dzia�a�