Inskrypcje, z kt�rych cz�� wyst�puje na przedmiotach ofiarnych dla bogini zwanej Reiti�, wskazuj�, �e lud ten pos�ugiwa� si� j�zykiem indoeuropej- 48 Rozdzia� II...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Najdawniejsi mieszka�cy Italii pionym z iliryjskim. Wyposa�enie ich grob�w wskazuje, �e prowadzili o�ywion� wyrr�ian� handlow�, a wykopaliska w Ankonie, prowadzone po drugiej wojnie �wiatowej, rzucaj� �wiat�o na ich tryb �ycia; odkrycie wspania�ych nekropoli w Novilarze, w pobli�u Pesaro, uzupe�ni�o nasze wiadomo�ci o wczesnym okresie tej kultury. Druga z tych spo�eczno�ci to lud wyst�puj�cej w Kampanii i Kalabrii kultury grob�w fosowych, kt�ra wzi�a nazw� od prostok�tnych do��w ziemnych i kt�rej pocz�tek przypada na ko�cowe fazy epoki br�zu. W X lub IX stuleciu p.n.e. powsta�o du�e osiedle na wzg�rzu w Kume, u st�p kt�rego odkryto cmentarz z grobami fosowymi. Na d�ugo przed 750 rokiem p.n.e., kiedy to Grecy za�o�yli w Kum� sw� koloni�, kupcy tego ludu docierali do Etrurii na p�nocy, a do Kalabrii i Sycylii na po�udniu; na terenach tych znaleziono r�wnie� geome- tryczn� ceramik� greck�, prawdopodobnie z IX wieku. Jednocze�nie spoty- kamy tam �lady wp�yw�w willanowia�skich. W odleg�o�ci oko�o 13 kilo- metr�w od wybrze�a le�y wysepka Vivera, gdzie znajdowa�a si� osada kultury apeni�skiej, prowadz�ca handel towarami myke�skimi, oraz spora wyspa Ischia. Na Ischii powsta�o najpierw osiedle typu apeni�skiego (na wzg�rzu Castiglione), p�niej za� na Monte Vico za�o�ono osad� kultury fosowej, zbli�on� charakterem do osady w Kum�. Na miejscu tego osiedla, podobnie jak w Kum�, tak�e powsta�a kolonia grecka o nazwie Pithekusai (oko�o 750 r. p.n.e.). Osady kultury fosowej, po�o�one na po�udnie od Kala- brii, s� zbli�one do osiedli tej kultury na Sycylii, co by� mo�e znalaz�o odbicie w greckiej tradycji, odnotowanej w V wieku przez Hellanikosa, a g�osz�cej, �e lud, kt�ry pierwsi koloni�ci greccy spotkali na wschodnich terenach Sycylii, zwa� si� Sykulami i �e przyw�drowa� tam niedawno z po�udniowej Italii. Trzeci� grup� ludno�ci, kt�ra stosowa�a obrz�dek grzebalny, zidentyfiko- wano na po�udniu P�wyspu, w Apulii. W czasach p�niejszych obszar ten zamieszkiwa�y trzy plemiona: Daun�w, Peuket�w i Messapi�w. Jak wska- zywa�aby grecka legenda i wyst�powanie w Messapii iliryjskich nazw ple- mion i miejscowo�ci, plemiona te mia�y prawdopodobnie rodow�d iliryjski. Po za�o�eniu przez Grek�w miasta Taras (Tarent) ludno�� tubylcza w coraz wi�kszym stopniu zacz�a ulega� bardziej rozwini�tej kulturze przybysz�w, niemniej jednak owe trzy plemiona zamieszkuj�ce Japygi�* nadal wyrabia�y sw� charakterystyczn� ceramik�, a naczynia gliniane Daun�w (od 600 roku p.n.e.) obfitowa�y w motywy fantastyczne, a nawet groteskowe. Nie zachowa�y si� �adne inskrypcje, kt�re by umo�liwi�y ustalenie, jakim j�zykiem pos�ugiwa�y si� te ludy na pocz�tku epoki �elaza, a prawd� m�wi�c, inskrypcje takie nie mog�y powsta�, poniewa� p�ki nie pojawili si� w Italii Grecy i Etruskowie, ludy italskie nie zna�y pisma. P�niejsze in- * Japygia (dzi� Terra d'0tranto) - cz�� Kalabrii (przyp. t�um.). Ludy i j�zyki Italii 49 skrypcje wszak�e oraz j�zyki wyst�puj�ce w czasach rzymskich dowodz�, �e wi�kszo�� dawniejszych mieszka�c�w P�wyspu Italskiego m�wi�a dialektami z indoeuropejskiej rodziny j�zykowej. Plemiona osiedlone w �rodkowym Apeninie u�ywa�y dialekt�w osko-umbryjskich lub umbro-sabelskich: umbryjskiego na p�nocy, sabelskiego ("italskiego") na terenach centralnych, a oskijskiego (j�zyka Samnit�w) na po�udniu. Ludy te, kt�re by�y zapewne potomkami spo�eczno�ci kultury apeni�skiej, zosta�y wzmocnione przez jakie� m�wi�ce j�zykiem indoeuropejskim grupy, kt�re przyby�y do Italii zza morza. Pokrewna tej rodzinie dialekt�w, cho� zajmuj�ca w niej miejsce odr�bne, by�a �acina, kt�r� pos�ugiwa�y si� spo�eczno�ci osiedlone w Lacjum, na r�wninie �ciel�cej si� na wsch�d i po�udnie od Tybru. U�ywane w Italii dialekty indoeuropejskie wywodz� si� prawdopodobnie ze wsp�lnej kolebki, by� mo�e z obszaru naddunajskiego. Ale jak dotar�y one do Italii - l�dem czy morzem? Jak widzieli�my, j�zyk messapijski wyst�puj�cy w grupie po�udniowej oraz j�zyk Wenet�w osiedlonych na p�nocy niemal na pewno przynie�li Ilirowie, kt�rzy przeprawili si� przez Adriatyk. Czy pojawienie si� na P�wyspie Italskim j�zyk�w indoeuropejskich wi�za�o si� z przybyciem wielkiej masy ludzi, czy te� rozpowszechni�y si� one w drodze powolnego przenikania obcych element�w? Je�eli ma to zwi�zek z wielkimi ruchami ludno�ci, to nasuwa si� pytanie, czy poszczeg�lne dialekty wyodr�bni�y si� przed czy po przybyciu do Italii pos�uguj�cych si� nimi spo�eczno�ci. Mimo �mudnych bada� w dziedzinie filologii por�wnawczej na pytanie to i inne podobne kwestie brak jest zgodnych i przekonywaj�cych odpowiedzi