Dopiero dzi�ki pojawieniu si� ruchu na rzecz zdrowia psychicznego oraz obj�ciu poradnictwem tak- �e dzieci uczyniono znacz�cy krok na drodze do roz- poznawania,...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Wci�� jednak post�py w dziedzinie psychopatologii dzieci�cej pozostawa�y w tyle za rozwojem wiedzy o psychopatologii doro- s�ego. Po prostu -jak si� przekonamy - pocz�tkowo do oceny problem�w okresu dzieci�stwa stosowano rozszerzony za pomoc� zabiegu �cofni�cia w czasie" system diagnozowania doros�ych. 796 ZABURZENIA OKRESU DZIECI�STWA I ADOLESCENCJI Przewa�a� pogl�d, �e dzieci s� �ma�ymi doros�ymi". Ale pogl�d ten zawodzi� wobec tak szczeg�lnych problem�w, jak te, kt�re zwi�zane s� ze zmianami rozwojowymi za- chodz�cymi w dzieci�stwie i w okresie ado- lescencji. Obecnie ju� wiemy, �e nie spos�b w pe�ni zrozumie� zaburze� okresu dzieci�- stwa bez odniesienia ich do proces�w rozwo- jowych. Ale mimo ogromnego post�pu, jaki dokona� si� w terapii zaburze� dzieci, nasze mo�liwo�ci s� dalece niedostateczne wobec ogromu zada�, a wi�kszo�� dzieci z proble- mami nie uzyskuje pomocy psychologicznej. Liczba za� dzieci dotkni�tych problemami jest znaczna. W wielu regionach r�nych kraj�w doko- nano oceny zaburze� okresu dzieci�stwa, stwierdzaj�c, �e dotycz� one od 17% do 22% populacji dzieci (Costello, 1989; Institute of Medicine, 1989; Verhulst, Koot, 1992; Zill, Schoenborn, 1990). W Nowej Zelandii przez ponad dwadzie�cia jeden lat od momentu urodzenia obserwowano grup� 1600 os�b, kt�re przysz�y na �wiat w okresie 1975- -1976, w miejscowo�ci Dunedin, w tym samym szpitalu (Queen Mary Hospital). Celem by�o uzyskanie danych z obserwa- cji pod�u�nych dotycz�cych stanu zdrowia i problem�w behawioralnych oraz ich ewentualnych powi�za� z psychopatologi�. W czasie trwania tego badania zaburzenia zwi�zane z psychopatologi� wyst�pi�y u co czwartego dziecka (McGee, Feehan, Wi- lliams, 1995). Z wi�kszo�ci prac wynika, �e z�e przy- stosowanie wyst�puje cz�ciej u ch�opc�w ni� u dziewcz�t. W jednym z bada� przegl�- dowych dotycz�cych zaburze� psychicz- nych u dzieci Anderson wraz ze wsp�pra- cownikami (1987) stwierdzili, �e 17,6% badanych jedenastolatk�w wykazywa�o jed- no lub wi�cej zaburze�, przy czym w gru- pie tej proporcja ch�opc�w i dziewcz�t wy- nosi�a odpowiednio 1,7 do 1. Najbardziej rozpowszechnione by�y zesp� nadpobud- liwo�ci psychoruchowej z deficytem uwa- gi i l�kowe zaburzenie separacyjne. Zill i Schoenborn (1990) podaj�, �e wsp�czyn- niki zaburze� okresu dzieci�stwa zmieniaj� si� w zale�no�ci od p�ci: u ch�opc�w wy�sze s� wsp�czynniki zaburze� emocjonalnych, ale wsp�czynniki dotycz�ce niekt�rych in- nych rozpoznawanych problem�w, takich jak zaburzenia od�ywiania si�, s� wy�sze u dziewcz�t. W pierwszej cz�ci tego rozdzia�u przy- pomnimy niekt�re og�lne cechy zachowa� nieprzystosowanych u dzieci, por�wnuj�c je z zaburzeniami zachowa� doros�ych. Na- st�pnie przeanalizujemy kwestie dotycz�ce klasyfikacji rozpozna� zaburze� u dzieci, po czym przyjrzymy si� najwa�niejszym zabu- rzeniom okresu dzieci�stwa i adolescencji. W cz�ci ko�cowej szczeg�owo om�wimy niekt�re szczeg�lne czynniki zwi�zane za- r�wno z rozwi�zywaniem problem�w wyst�- puj�cych u dzieci, jak i zapobieganiem tym problemom. ZACHOWANIE NIEPRZYSTOSOWANE W RӯNYCH OKRESACH �YCIA Przebieg rozwoju osobowo�ci, r�ne sta- dia wzrostu i rozwoju oraz r�ne rodza- je stresor�w, z jakimi maj� do czynie- nia ludzie w okresie dzieci�stwa, adoles- cencji i doros�o�ci sprawiaj�, �e spodzie- wamy si� pewnych r�nic w zachowaniach wynikaj�cych ze z�ego przystosowania w tych okresach. Zaburzenia dzieci�stwa PSYCHOLOGIA ZABURZE� 79Z Nie mo�emy ocenia� za- chowania dziecka jako odbiegaj�cego od normy w oderwaniu od jego wieku i etapu rozwoju. �r�d�a i przebieg proce- s�w z�ej adaptacji w kontek�cie normalne- go procesu dorastania s� przedmiotem bada� psychopatologii rozwojowej. maj� szczeg�lne cechy i dlatego wymagaj� ostro�nego podej�cia. Zaburzenia u ludzi m�odych nale�y rozwa�a� w powi�zaniu ze zmianami rozwojowymi zachodz�cymi w normalnym procesie wzrostu. Dojrza�o�� psychiczna zwi�zana jest z rozwojem m�- zgu, kt�ry osi�ga dojrza�o�� stopniowo, wraz z etapami wzrostu zachodz�cego jeszcze na- wet w p�nych latach (siedemnasty - dwu- dziesty pierwszy rok �ycia) adolescencji (Hudspeth, Pribram, 1992). W przebiegu normalnego rozwoju pojawia si� wiele po- woduj�cych problemy zachowa� i zagro�e� zwi�zanych z procesem przystosowania (Ka- zdin, 1992). Wiele zachowa� zwi�zanych ze z�ym przystosowaniem i zaburzeniami emo- cjonalnymi wyst�puje do�� powszechnie w dzieci�stwie. Istniej� dwa obszary bada� po�wi�conych przyczynom i przebiegowi procesu z�ego przystosowania jednostki w kontek�cie normalnych proces�w wzrostu: nauka o rozwoju (Hetherington, 1998) i psy- chopatologia rozwojowa (Cicchetti, Ro- gosch, 1999). Istotne jest, by zachowanie dziecka od- nosi� do normalnego przebiegu rozwoju w okresie dzieci�stwa. Nie mo�emy rozu- mie� czy rozwa�a� zachowania dziecka jako nieprawid�owego bez okre�lenia, czy zacho- wanie, o kt�rym mowa, jest odpowiednie do wieku dziecka. Napady z�o�ci czy jedzenie rzeczy, kt�rych si� nie jada, mo�na uzna� za nieodpowiednie w wieku lat dziesi�ciu, ale nie dw�ch. Mimo �e istniej� pewne cechy odr�niaj�ce zaburzenia okresu dzieci�stwa w zale�no�ci od wieku dziecka, nie ma wy- ra�nej linii odgraniczaj�cej wzorce zacho- wa� wynikaj�cych ze z�ego przystosowania w dzieci�stwie od tych w okresie adolescen- cji, a tak�e odgraniczaj�cej wzorce okresu adolescencji od wzorc�w okresu doros�o�ci