184, nerw czaszkowy VIII), (ry�...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

156). Narz�d powonienia Narz�d powonienia umieszczony jest w b�onie �luzowej g�rnej cz�ci jamy nosowej oraz w odpowiadaj�cym jej odcinku przegrody nosa, co razem okre�- lane jest jako okolica w�chowa. W niej znajduj� si� kom�rki zmyslowo- -nerwowe w�chowe z wypustkami w kszta�cie rz�sek (I neuron czuciowy). Kom�rki te jednocze�nie odbieraj� bod�ce i przewodz� impulsy nerwowe (por�- wnaj s. 181, nerwy czaszkowe I), (ry�. 157). �luz rz�ski guzek w�chowy mikrokosmki kom�rka podporowa receptor w�chowy kom�rka podstawowa akson Ry�. 157. Schemat nab�onka w�chowego 216 Czucie eksteroceptywne Powierzchnia sk�ry odbiera czucie dotyku, ucisku, ciep�a, zimna, b�lu oraz mniej poznane czucie sw�dzenia i �askotania. Z wyj�tkiem czucia b�lu, odbieranego przez nagie zako�czenia nerwowe, pozosta�e rodzaje czucia sk�rnego maj� bardziej wyspecjalizowane struktury s�u��ce do odbierania bod�c�w. Intensywno�� wra�enia zmys�owego zale�y od czasu narastania si�y bod�ca (im kr�tszy czas, tym intensywniejsze wra�enie zmys�owe). Przy wyd�u�aniu czasu dzia�ania bod�ca o tej samej sile, w przypadku receptor�w sk�rnych, dochodzi do szybkiej adaptacji na dzia�anie bod�ca. R�ne rodzaje receptor�w wyst�puj�cych na powierzchni sk�ry s� cz�sto wzajemnie przemieszane. Podra�anienie dowolnego neuronu znajduj�cego si� na drodze systemu odbiorczego od okre�lonego receptora do ko�cowego neuronu czuciowego w ko- rze m�zgowej wywo�uje wra�enie zmys�owe swoiste dla tego receptora (ry�. 158). cia�ko blaszkowate (Paciniego) receptory koszyczkowe mieszk�w w�osowych wolne zako�czenie w��kna nerwowego w nab�onku kolba ko�cowa (Krausego) f�kotka dotykowa (Merkela) Ry�. 158. Wa�niejsze receptory czucia sk�rnego Czucie dotyku i ucisku Receptorami czucia dotyku s� cia�ka dotykowe (Meissnera) i ��kotki dotykowe (Merkela), a receptorem czucia ucisku - cia�ka blaszkowate (Pa- ciniego). Czucie dotyku powstaje wtedy, gdy czynnik pobudzaj�cy styka si� z pewnym obszarem powierzchni cia�a, a czucie ucisku - gdy czynnik pobu- 217 dzaj�cy dzia�a na niego odkszta�caj�ce. Najbardziej wra�liwe na te rodzaje czucia s� wargi, j�zyk i opuszki palc�w, a najmniej czu�e - grzbietowe powie- rzchnie ko�czyn. Czucie dotyku i ucisku znacznie dok�adniej okre�la miejsce dzia�ania bod�ca ni� czucie ciep�a i zimna. Czucie ciep�a i zimna Za receptory zimna uwa�a si� kolby ko�cowe (Krausego), a za receptory ciep�a - g��biej le��ce w sk�rze - cia�ka zmys�owe (Ruffiniego). Receptory zimna reaguj� na spadek temperatury o 0,004�C na sekund� w przedziale od 10� do 41�C, a receptory ciep�a s� wra�liwe na wzrost temperatury o 0,001 �C na sekund� w przedziale od 20� do 45�C. U cz�owieka wyst�puje oko�o 30 tysi�cy receptor�w ciep�a i oko�o 250 tysi�cy receptor�w zimna. Receptory te odbieraj� wzrost lub spadek temperatury tylko w przypadku, gdy temperatura otoczenia r�ni si� od temperatury powierzchni sk�ry. Receptory czucia ciep�a maj� znacznie gorsz� lokalizacj� ni� receptory czucia zimna, a jednocze�nie wykazuj� wi�ksz� zdolno�� adaptacji i dlatego ciep�o odczuwa si� tylko w wyni- ku zmian temperatury w odpowiednim miejscu receptorowym lub w pierwszym momencie po pobudzeniu. Czucie b�lu Czucie b�lu nie jest tak wyspecjalizowane co do rozmieszczenia receptor�w jak czucie dotyku i ucisku, a nawet jak czucie zimna i ciep�a. Ka�de miejsce w sk�rze pobudzone przez bod�ce uszkadzaj�ce, sk�r� powoduje czucie b�lu. W miejscu uszkodzonym nast�puje aktywacja enzym�w proteolitycznych, zwa- nych kalikreinami tkankowymi, kt�re katalizuj� reakcj� odszczepienia od bia�ek - kininogen�w, aktywnych polipeptyd�w - kinin. Te depolaryzuj� nagie zako�czenia nerwowe wyzwalaj�c w aferentnych w��knach nerwowych serie impuls�w b�lowych. Wyst�pienie b�lu uwarunkowane jest ponadto od- powiedni� wra�liwo�ci� na t� impulsacj� o�rodk�w w rdzeniu kr�gowym, rdze- niu przed�u�onym, �r�dm�zgowiu, wzg�rzu, podwzg�rzu i uk�adzie limbicznym. Neurony, kt�re przewodz� impulsacj� b�low� w tych o�rodkach, s� wyposa�o- ne w receptory (wyst�puj�ce w b�onach kom�rkowych) wi��ce si� z trans- miterami pobudzaj�cymi lub hamuj�cymi, a tak�e w receptory opioidowe, wi��ce si� z peptydami opioidowymi. Dzia�anie tych peptyd�w dotyczy nie tylko synaps, ale r�wnie� oddzia�ywaj� one na ca�e o�rodki za po�rednictwem p�ynu m�zgowo-rdzeniowego. W przypadku wyst�pienia boli przewlek�ych za- warto�� pepPyd�w opioidowych w p�ynie m�zgowo-rdzeniowym jest do pew- nego stopnia zmniejszona