4

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Poziom abstrakcji, na kt�rym informacje s� kodowane, jest r�ny w prze- twarzaniu kategorialnym i personalnym. To pierwsze zak�ada, �e wszelkie sortowanie na podtypy i dalej � rozpoznawanie cech indywiduuj�cych, musi by� poprzedzone kategoryzacj� na wy�szych pi�trach abstrakcji. W personalizacji specyficzne zachowania s� najpierw kodowane w postaci zdarze� dyskretnych na stosunkowo konkretnym poziomie i dopiero po- tem inferowane s� z nich cechy na wy�szym poziomie abstrakcji. 5. Kolejno�� przypominania informacji tak�e jest r�na. Przypominanie cech osoby, kt�rej reprezentacja powsta�a na drodze kategorialnej, rozpoczyna si� od cech indywiduuj�cych, poprzez podtyp, do kt�rego dana osoba na- le�y, i prowadzi do kategorii. Przypominanie charakterystyk osoby repre- zentowanej poznawczo w postaci spersonalizowanej bierze pocz�tek w odtwarzaniu cech o wy�szym poziomie og�lno�ci i dochodzi do specyfi- cznych atrybut�w i zachowa�. 6. Struktury personalne s� reprezentowane w pami�ci jako sie� poj�ciowa {prepositional network), a niejako obraz. To rozr�nienie jest podobne do tego, kt�re czyni Lord (1980), wprowadzaj�c rozr�nienie mi�dzy wiedz� o w�asnej osobie (poj�ciow�) a wiedz� o innych ludziach (wiedz� obra- zow�/wyobra�eniow�). W prezentowanym modelu nie tylko wiedza o so- bie, ale wszystkie reprezentacje utworzone na bazie os�b maj� charakter poj�ciowy. Chocia� efekty opisywanych sposob�w przetwarzania infor- macji (oparte na kategoriach i oparte na osobach) s� zasadniczo r�ne, in- formacje o tym samym obiekcie mog� by� przechowywane na oba spo- soby, np. informacje, jakie przechowujemy o kim�, mog� dotyczy� przy- 2. Przetwarzanie kategorialne i analityczne 47 nale�no�ci kategorialnej tej osoby, a tak�e mog� j� opisywa� jako indywi- dualn� osob�. 7. Przetwarzanie personalne i kategorialne determinowane s� innymi regu�ami: a. poziom specyficzno�ci, na kt�rym przetwarzanie kategorialne ulega za- trzymaniu, jest warunkowany przede wszystkimi cechami osoby bod�- cowej i zadaniami nak�adanymi na podmiot przez �rodowisko; b. decyzja o podj�ciu personalnego przetwarzania jest determinowana bardziej potrzebami i celami podmiotu ni� bod�cami wyst�puj�cymi w �rodowisku. Brewer k�adzie nacisk na cele podmiotu i jego zamiary jako podstawowe determinanty sposobu przetwarzania informacji spo�ecznych. Personalizacja zak�ada pewien stopie� zaanga�owania emocjonalnego ze strony podmiotu, poniewa� osoba bod�cowa pozostaje w relacji do osobistej lub spo�ecznej to�- samo�ci podmiotu, albo w relacji do osobistych, trwa�ych cel�w podmiotu. Reprezentacje personalne maj� wi�ksz� szans� pojawi� si� w odniesieniu do os�b podobnych do podmiotu ni� do os�b bardzo r�nych. Mo�na przytoczy� wiele bada� wskazuj�cych na to � twierdzi Brewer � �e ludzie tworz� bardziej z�o�one i rozbudowane reprezentacje cz�onk�w grupy w�asnej ni� grupy obcej. Dowody na z�o�ono�� reprezentacji cz�onk�w grupy w�asnej pochodz� np. z ba- da� Park i Rothbarda (1982), kt�rzy wykazali, �e ludzie pami�taj� wi�cej atrybu- t�w indywidualnych o cz�onkach swojej grupy; czy z bada� Linville i Jonesa (1980), w kt�rych badani tworzyli mniej spolaryzowane emocjonalnie reprezen- tacje cz�onk�w grupy w�asnej. Jednak�e takie efekty prawdopodobnie ograni- czaj� si� do grupy w�asnej definiowanej raczej jako podtyp kategorii ni� jako ka- tegoria wy�szego rz�du. Na podstawie bada� nad efektami przynale�no�ci do ka- tegorii wyr�nionych ze wzgl�du na wiek, p�e� i zaj�cie (studenci college'u lub nie) mo�na s�dzi�, �e efekt z�o�ono�ci reprezentacji wyst�puje w zwi�zku z po- dobie�stwem do Ja ni� w zwi�zku z podzielan� przynale�no�ci� kategorialn� (Brewer i Lui, 1985). 2.3.5. Podsumowanie Model tworzenia reprezentacji os�b przedstawiony przez Brewer jest intere- suj�c� pr�b� integracji dw�ch r�nych podej�� do problemu przetwarzania infor- macji spo�ecznych: przetwarzania typu �g�ra-d�" i �d�-g�ra". A oto, za jakimi rozstrzygni�ciami opowiada si� autorka: 1. Model wprowadza zasadnicze rozr�nienie mi�dzy przetwarzaniem kate- gorialnym i analitycznym, postuluj�c istnienie dw�ch odr�bnych proce- s�w, inaczej m�wi�c, dw�ch oddzielnych �cie�ek przetwarzania infor- macji. 2. Na r�nych poziomach przetwarzania funkcjonuj� odr�bne regu�y prze- twarzania, kt�re doprowadzaj� do powstania specyficznych reprezentacji os�b. W zasadzie mo�na wyr�ni� trzy podstawowe formy reprezentacji: a. kategorie taksonomiczne (feature-based categorie�) w stadium identy- fikacji; b. typy os�b reprezentowane przez prototypy obrazowe (pictoliteral pro- totypes), w�a�ciwe dla przetwarzania kategorialnego; c. zbiory cech, u�ywane do organizowania informacji o osobie w przetwa- rzaniu personalnym. 3. Model postuluje istnienie odr�bnych regu� rz�dz�cych wyborem �cie�ki przetwarzania i przechodzenia do kolejnych stadi�w procesu przetwarza- nia: a. regu�a �zaanga�owania Ja" � przy podejmowaniu decyzji o przetwa- rzaniu kategorialnym b�d� personalnym; b. regu�a �relewancji" � przy podejmowaniu decyzji o przechodzeniu poza etap identyfikacji i o podj�ciu przetwarzania kategorialnego; c. regu�a �dopasowania do kategorii" � przy przej�ciu od typologizacji do indywiduacji. 4. Model wprowadza rozr�nienie mi�dzy �indywiduacj�" a �personali- zacj�": a. efektem indywiduacji jest stosunkowo detalicznie przepracowana re- prezentacja osoby, determinowana jej przynale�no�ci� kategorialn� (jako szczeg�lny przypadek kategorii); b. efektem personalizacji jest reprezentacja osoby determinowana jej indywidualnymi cechami, a przynale�no�� kategorialn� jest tylko jed- nym z wielu atrybut�w danej osoby. Model podw�jnego przetwarzania Brewer wskazuje na ogromn� z�o�ono�� struktur poznawczych, ich wielowarstwowo��, wielopoziomowo��, wielomo- dalno��, co znajduje potwierdzenie w analizach teoretycznych i pracach empi- rycznych wielu badaczy (por. dyskusje dotycz�ce modelu Brewer w: Srull i Wyer, 1988; patrz te� Trzebi�ska, 1998). Niew�tpliwie, model Brewer jest bardziej rozbudowany ni� model Fiske-Nueberga i posiada obszerniejszy zbi�r konstrukt�w wyja�niaj�cych; czy �wiadczy to jednak o jego przewadze nad tym drugim? Ot�, niekoniecznie. Polemizuj�c z Brewer, Fiske (1988) pod- kre�la prostot� i oszcz�dno�� swojego modelu, co m.in