Wszyscy ci �o�nierze pozostawali pod silnym wp�ywem tradycji armii, w kt�rych pe�nili s�u�b�; ukszta�towa�a ich te� intensyw- no�� wojennych prze�y� w okopach I wojny...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Nic wi�c dziwnego, �e kie- dy ich wezwano do dzie�a tworzenia nowego polskiego wojska, okaza�o si�, �e jest im bardzo trudno ze sob� wsp�pracowa�. ' M. Kukie�, Problemes des guerres d'msurrection au XIX �lecie, �Antemurale", II (1959), s. 70-79; K. Wycza�ska, Polacy w Komunie Paryskiej 1871 r.. Warszawa 1958. 748 X. Wojsko. Tradycja wojskowa Kampania Legion�w polskich w latach 1914-17 by�a do pewnego stopnia odtworzeniem scenariusza dzia�ania ich napoleo�skich poprzednik�w, od kt�rych zreszt� wzi�y swoj� nazw�. Ich cele nie zosta�y w pe�ni osi�gni�te - ani w dzie- dzinie wojskowej, ani te� w dziedzinie politycznej. Idea Pi�sudskiego, aby o nie- podleg�o�� Polski walczy� pod austriackimi rozkazami, okaza�a si� r�wnie nie- praktyczna jak plan D�browskiego, aby podj�� walk� po stronie Napoleona w na- dziei odbudowania dawnej Rzeczypospolitej. Warunki polityczne ustanowione w 1917 roku przez Niemc�w z ramienia pa�stw centralnych by�y ca�kowicie nie do przyj�cia. (Patrz rozdz. XVIII tomu II). Natomiast znaczenie psychologiczne Legion�w by�o i tym razem ogromne, a nieoczekiwane proklamowanie niepodleg- �o�ci narodowej zaledwie w siedemna�cie miesi�cy po ich przymusowym rozwi�- zaniu stworzy�o by�ym legionistom niepowtarzaln� szans� podj�cia s�u�by woj- skowej w Drugiej Rzeczypospolitej. Poza samym Pi�sudskim pierwsze wojenne do�wiadczenia zdobywali w Legionach genera�owie J�zef Haller (1873-1960), Marian Kukie� (1885-1973), Kazimierz Sosnkowski (1885-1969) i W�adys�aw Sikorski(1881-1943)7. W �yciu Drugiej Rzeczypospolitej wojsko odgrywa�o rol� o kapitalnym zna- czeniu. Ono w�a�nie by�o w znacznej mierze odpowiedzialne za obron� i zachowa- nie manny niepodleg�o�ci, kt�ra tak niespodziewanie spad�a z nieba w 1918 roku. Ufno�� Sztabu Generalnego w militarne mo�liwo�ci Polski okaza�a si� z�udna, ale w roku 1939 po�wi�cenie i odwaga polskiego wojska, okazywane w niewyobra�al- nie trudnych warunkach, nierzadko mog�y s�u�y� za wz�r. (Patrz rozdz. XIX tomu II). Podczas II wojny �wiatowej kontrola nad licznymi formacjami polskimi nie le�a�a w polskich r�kach. W 1940 roku zrekonstruowane wojsko, kt�re pod fran- cuskimi rozkazami walczy�o pod Narvikiem i we Francji, liczy�o 80 000 �o�nie- rzy. Po upadku Francji jego resztki przedosta�y si� do Wielkiej Brytanii, gdzie zosta�y przeformowane, tworz�c Pierwszy Polski Korpus pod rozkazami brytyj- skimi. Po roku 1941 utworzono dwie odr�bne polskie armie na terenie ZSRR. Pierwsza - polska armia na Wschodzie - utworzona g��wnie z by�ych deportowa- nych wi�ni�w i dowodzona przez genera�a W�adys�awa Andersa, opu�ci�a Zwi�- zek Radziecki, udaj�c si� na Bliski Wsch�d, gdzie zosta�a ostatecznie wcielona do Drugiego Polskiego Korpusu �smej Armii Brytyjskiej. Jej niezwyk�ej odysei, drog� wiod�c� z oboz�w na Syberii i w Azji �rodkowej do Buzu�uku nad Samar�, Tasz- kientu, Pahiawi, Bagdadu, Jerozolimy, Kairu, Tobruku, Anzio, Rzymu, Sangro do linii Got�w, nigdy nale�ycie nie zrelacjonowano zachodnim czytelnikom. Druga armia pojawi�a si� w 1943 roku jako Pierwsza Dywizja Piechoty im. Tadeusza Ko�ciuszki. Politycznie podlega�a ona polskim komunistom w Moskwie i pozo- 7 Na temat historii Legion�w, patrz: H. Bagi�ski, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908- 1914, Warszawa 1935; A. Garlicki, Geneza Legion�w, Warszawa 1964; W. Lipi�ski, Walka zbroj- na o niepodleg�o�� Polski 1905-1918, wyd. 2, Warszawa 1935; S. Arski, My, Pierwsza Brygada, Warszawa 1963. 749 Tom II. l. Polska zniszczona i odbudowana (1795-1945) stawa�a ca�kowicie pod rozkazami sowieckiego dow�dztwa. W marcu 1944 roku pojawi�a si� na arenie wydarze� jako Pierwsza Armia Polska pod wodz� genera�a Zygmunta Berlinga (1896-1980), aby wzi�� udzia� w kampaniach na froncie wschodnim. W tym okresie wojny oddzia�y polskie walcz�ce w szeregach armii brytyjskiej liczy�y oko�o 195 000 �o�nierzy, wojska za� pod rozkazami radziecki- mi - 78 000 �o�nierzy. W latach 1944-45 liczby te wzros�y odpowiednio do 228 000 i 400 000; szeregi wojsk pod dow�dztwem radzieckim zasilili poborowi z wyzwo- lonych ziem polskich. Wszystkich tych ludzi wezwano do podj�cia ogromnych ofiar, kt�rych ostateczny cel by� nieco dwuznaczny. W bitwie o Angli� w 1940 roku zas�ug� polskich lotnik�w by�o oko�o 15% strat poniesionych przez nieprzy- jaciela, Polacy przyczynili si� wi�c w spos�b istotny do uratowania Wielkiej Bry- tanii. Brytyjczycy jednak nigdy nie odwzajemnili tego gestu - ani w latach 1939- 40, ani 1944-45 - dla ratowania Polski. W bitwach pod Lenino na froncie wschod- nim w pa�dzierniku 1943 roku, pod Monte Cassino we W�oszech w maju 1944 i pod Amhem we wrze�niu 1944 roku jednostki polskie wykaza�y niezwyk�� od- wag� i ponios�y znaczne straty, uczestnicz�c w operacjach o w�tpliwej warto�ci. W chwili zako�czenia wojny w Europie, 9 maja 1945 roku, Pierwsza Polska Dy- wizja Pancerna sta�a pod Wilhelmshaven, Drugi Korpus - w Bolonii, Pierwszy Korpus Pancerny - nad �ab� w Czechos�owacji. Jedyna polska formacja, kt�ra cieszy�a si� znaczn� autonomi�, partyzancka Armia Krajowa, otrzyma�a tyle� prak- tycznego wsparcia od aliant�w, co od Sowiet�w. Z wielkich ofiar Polak�w ponie- sionych w wojnie przeciwko Hitlerowi nie wyp�yn�y �adne proporcjonalne ko- rzy�ci dla przysz�ych los�w Polski8. (Patrz rozdz. XX tomu II). Na przestrzeni ostatnich dw�ch stuleci polskie wojska zapisa�y na swoim koncie zaledwie jedno samodzielne zwyci�stwo. �Cud nad Wis��", kt�ry zdarzy� si� w sierpniu 1920 r., jest czym� r�wnie wyj�tkowym w nowo�ytnej historii Pol- ski, co w karierze Armii Czerwonej. Ten jeden jedyny raz Polacy wyszli zwyci�- sko z samotnej potyczki z si�ami zbrojnymi swojego wielkiego s�siada. Jak to si� sta�o, wci�� pozostaje spraw� do dyskusji. Zwyci�stwa nie mo�na z pewno�ci� przypisa� ani starannemu planowaniu, ani systematycznym przygotowaniom. Sam Pi�sudski nazywa� je �starciem", �bijatyk�", �bagarre", �absurdem"