Takie r�nice stwier-/i�am np...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

w badaniach, kt�re przeprowadzi�am w 50-osobowej grupie ii�odzie�y z uszkodzeniem ko�czyn dolnych (27 dziewcz�t i 23 ch�opc�w wieku 17-26 lat, uczni�w Zak�adu Szkolenia Inwalid�w we Wroc�awiu), /iewcz�ta-inwalidki na pierwsze miejsce wysun�y sprawy kontakt�w innymi, zw�aszcza lud�mi zdrowymi - wymienia�y najcz�ciej (37%) ozbawienie mo�liwo�ci normalnego �ycia towarzyskiego (szerszych i cz�st-/ych kontakt�w z innymi), swobodnego poruszania si� w�r�d ludzi itp. |)/:iewcz�ta stwierdza�y te� cz�sto (18,5%), �e kalectwo pozbawi�o je dolnego samopoczucia w�r�d zdrowych oraz �mia�o�ci (11,1%), a tak�e wielu przyjemno�ci, z kt�rych korzystaj� ich pe�nosprawne r�wie�nice lanca, mo�liwo�ci modnego ubierania si� itp. - 29,6%). Cz�� badanych l/,iewcz�t (18,5%) wymieni�a zmniejszenie szans �yciowych przez ograniczenie mo�liwo�ci wyboru dr�g �yciowych, m.in. zawodu. Badani ch�opcy natomiast wysuwali najcz�ciej na pierwszy plan problem Iraty pe�nej sprawno�ci fizycznej i swobody poruszania si� (56,5%), w szcze-�lno�ci ograniczenie b�d� uniemo�liwienie uprawiania sportu tak, jak nni m�odzi ludzie. Warto�� sprawno�ci fizycznej w starszym wieku jest inaczej oceniana 67 i oczekuje si� od niej zaspokojenia innych potrzeb, dlatego te� jej utraj oznacza co innego. Ograniczenia uprawiania sport�w czy niemo�noj ta�ca nie powoduj� u doros�ych tak silnego prze�ywania sytuacji sti n wych, jak to si� dzieje u m�odzie�y niepe�nosprawnej. Sytuacje stopniowej utraty lub zmniejszania si� sprawno�ci Sytuacje stopniowej utraty sprawno�ci s�uchu, wzroku, narz�d�w uk�adu kr��enia i innych funkcji organizmu w wyniku przewlek�ych chord a tak�e wieku, s� zjawiskiem bardzo cz�stym, lecz te� bardzo r�norodny poniewa� stwarzaj� znacznie r�ni�ce si� mi�dzy sob� sytuacje stre i powoduj� r�ne indywidualne reakcje. Nale�y tu wyr�ni� sytuacje pogorszenia si� stanu sprawno�ci do nego stopnia, do ca�kowitej utraty oraz pogarszanie si� a� do ostat ko�ca, tj. �mierci. Wyst�puj� te� sytuacje okresowej utraty sprawne np. w zwi�zku z d�ugotrwa�� chorob�. R�ny tak�e mo�e by� stop u�wiadomienia sobie przez jednostk�, jaki charakter ma sytuacja pog szania si� sprawno�ci organizmu, tzn. jaka jest prognoza post�puj� procesu inwalidyzacji. Od u�wiadomienia sobie tego charakteru sytu i jej oceny zgodnie lub niezgodnie z w�a�ciw� prognoz� zale�y w di stopniu reakcja osoby niepe�nosprawnej na istniej�c� sytuacj�. We wszystkich sytuacjach stopniowej utraty sprawno�ci wyst�puje gro�enie utrat� warto�ci cennych w r�nym stopniu, tj. sprawno�ci i ��w dzi�ki nim osi�ganych. To zagro�enie, antycypacja tego, co si� i co mo�e si� wydarzy�, powoduje l�k o r�nym stopniu nasilenia. W sytuacjach stopniowej utraty sprawno�ci wyst�puje te� nadzieja!, popraw� stanu zdrowia, kt�ra stanowi obron� przed gro�b� nasilenia j stresu. Nierzadka jest "hu�tawka" emocjonalna: stany, w kt�rych do nuje nadzieja, wyst�puj� na przemian ze stanami za�amania emocje nego i depresji. Na reakcje cz�owieka wywiera wp�yw m.in. sam przebieg stopnic utraty sprawno�ci. Pogorszenie si� stanu zdrowia i funkcjonowania nizmu na przemian z okresami poprawy stwarza sytuacje stresu period nego (zob. Reykowski, 1971). K. Jankowski (1975) przedstawia psychologiczne problemy przewh choroby, inwalidztwa, rehabilitacji, nie r�nicuj�c sytuacji utraty sp no�ci: nag�ej, od urodzenia b�d� stopniowej. 68 O reagowaniu na chorob� oraz wp�ywie na prze�ycia i zachowanie si� 11/�owicka chorego takich czynnik�w, jak: rodzaj i w�a�ciwo�ci choroby, nytuacja �yciowa chorego, jego wiedza o chorobie, jego osobowo��, pisze IM. Kulczycki (1971). Autor ten zwraca uwag� na bezpo�redni i po�redni [wp�yw choroby na cz�owieka - na rodzaj i charakter zmian fizycznych psychicznych, jakie powoduje choroba, na przykre doznania i ogranicze-iia, kt�re dla wielu os�b stanowi� istot� choroby, oraz na znaczenie odpowiedniego nastawienia cz�owieka do w�asnej choroby. Stwierdza te� bii�dzy innymi, �e z czasem mo�e nast�pi� pewna adaptacja do doznawa-przykro�ci: 1) wyst�puje pewne przyzwyczajenie do w�asnego cierpienia, polegaj�ce na zanikaniu silnych pocz�tkowo l�k�w; 2) chorzy si�, jak zapobiega� cierpieniom i zmniejsza� ich intensywno��. Poszczeg�lne choroby powoduj� zazwyczaj wi�ksze lub mniejsze os�a-lucnie kory m�zgowej, tote� nie mo�e ona sprawnie pracowa�, co z kolei |jrst przyczyn� bezradno�ci chorego wobec r�nych problem�w i prowadzi il<> zaburzenia r�wnowagi psychicznej. Mo�liwe jest r�wnie� powstanie jaburze� jatrogennych - na skutek niew�a�ciwych informacji lub sposobu |)r/ekazywania ich choremu przez personel lecz�cy. Autor podkre�la rol� osobowo�ci w reagowaniu na chorob�. Pewne chy osobowo�ci, np. plastyczno�� psychiczna, u�atwiaj� przystosowanie do warunk�w zmienionych wskutek choroby. Inne cechy osobowo�ci, |lp. pewna jej sztywno��, utrudniaj� przystosowanie si� do zmian. Szerokie n interesowania, bogactwo dozna� i wiele poci�gaj�cych cel�w - to ^'wnie� czynniki u�atwiaj�ce przystosowanie si� do sytuacji ogranicze�, nwsta�ej w zwi�zku z chorob�. Natomiast gdy jednostka koncentruje ig na jednym tylko celu, w przypadku zablokowania mo�liwo�ci osi�gni�-go na skutek choroby nast�puje za�amanie emocjonalne, depresja apatia. Og�lnie pesymistyczne b�d� optymistyczne nastawienie do �ycia tak�e vp�ywa negatywnie lub pozytywnie na zachowanie si� cz�owieka w sytuacji choroby. Wp�yw taki maj� zreszt� r�ne nastawienia �yciowe (np. |iiii samodzielne rozwi�zywanie problem�w lub wyczekiwanie pomocy), ptosunek do innych ludzi, �atwo�� lub trudno�� we wsp�dzia�aniu z nimi - inne wa�ne czynniki w procesie leczenia i rehabilitacji oraz rozwi�zy-kunia trudnych problem�w zwi�zanych z chorob�. M. Kulczycki podkre�la rol� rodzic�w, wp�yw ich osobowo�ci i zachowa-jlu na kszta�towanie si� u ich dzieci cech osobowo�ci, nastawie� i zacho-ii� maj�cych du�e znaczenie w chorobie i w sposobie reagowania na ni�. 69 Analizuj�c r�ne reakcje na chorob� w przypadku oddzia�ywania jedynczych czynnik�w, dominuj�cych w okre�lonej sytuacji, autor wyrij ni� nast�puj�ce zasadnicze sytuacje: la) pojedyncze czynniki (np