Czy� oksymorony takie nie wywodz� si� genealogicznie z pie�ni Franciszka Karpi�skiego, kt�ra sta�a si� kol�d� i wyposa�y�a nasz� polsk� wyobra�ni� takimi w�a�nie...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

..�). Ta odr�bno��, niezwyczajno��, a niekiedy sztuczno�� stylistyki Conrada by�a zreszt� przez jego angielskich czytelnik�w od dawna u�wiadamiana (czasem nawet w spos�b nazbyt chyba sarkastyczny), a od dzisiejszych badaczy doczeka�a si� �ci�lejszego okre�lenia. Jeden z nich, Walter Allen, pisze o Marlowie, i� ten �odznacza si� fataln� wad�: m�wi zbyt du�o i czasami w bardzo z�y spos�b. Podobnie jak jego tw�rca, jest w�adc� j�zyka, ale (...) s� sytuacje, zw�aszcza kiedy Marlow przemawia w imieniu Conrada, w kt�rych jego proza staje si� przedobrzona i pusta. Wydaje si� wtedy, �e przek�ada�a ona samo swoje istnienie nad wyra�anie znacze�; czasem pokrywa sob� brak znaczenia, staje si� wspania�� zas�on� dymn�, ol�niewaj�c� przes�on� utworzon� ze wspaniale d�wi�cznego j�zyka� (The English Novel, New York 1957). Nie wszyscy jednak krytycy stwierdzaj�cy t� niezwyk�� dla Brytyjczyk�w grandilokwencj� prozy Conrada sk�onni s� j� pot�pia� �trafiaj� si� i tacy, kt�rzy dopatruj� si� w niej niezwyk�o�ci godnej uszanowania. William Wallace Robson na przyk�ad nie waha si� przed �mia�ym i wcale zaszczytnym por�wnaniem. Pisze on o Conradzie: �Jego styl jest heroiczny, szlachetny i przejmuj�cy. Jest on w literaturze tym, kim w muzyce jest Rachmaninow� (Modern English Literature, Oxford 1970). Obie te odr�bno�ci Conrada w literaturze angielskiej � kulturowa i j�zykowa � otwieraj� rozlegle widoki na przemiany, kt�re dokonaj� si� p�niej, g��wnie w po�owie wieku, i nie tylko w literaturze angielskiej. Zachodnioeuropejski kod obyczajowy i kulturowy utraci sw� pozycj� monopolistyczn�, przestanie by� wzorcem najwy�szym i powszechnie obowi�zuj�cym � pojawi� si� i szeroko rozwin� orientacje antyeuropocentryczne, wyjd� na scen� artystyczn� inne ni� �r�dziemnomorska mitologie, objawi� si� nowe porz�dki j�zykowe, kt�re oparte b�d� na zupe�nie odmiennym uk�adzie skojarzeniowym. Przy rozpatrywaniu zjawisk, obj�tych poj�ciem wywo�awczym �Czarny Orfeusz�, wprowadzonym w roku 1947 przez Jeana Paula Sartre'a, warto mie� w pami�ci fakt, �e to Joseph Conrad 9 pierwszy zerwa� z kanonami j�zykowej dyscypliny, kt�ra odgrywa�a niezwykle istotn� rol� w ustanawianiu wzorc�w stylistycznych, i to dokona� tego prze�omu w marynistyce, w kt�rej literatura ta wiod�a od wiek�w prym; �e wni�s� w tym j�zykowym przewrocie pewne tre�ci, wynik�e z jego odr�bnych, szczeg�lnych do�wiadcze� i niekonwencjonalnego punktu widzenia, ods�oni� inne mo�liwe uk�ady odniesienia � moralne, kulturowe, spo�eczne � dla problematyki psychologicznej, stanowi�cej tkank� nowoczesnej literatury. 10 Mi�dzys�owie II Wierna kanonom poetyckiego rzemios�a dziewi�tnastowieczna proza uprawiana by�a w wieku XX jeszcze do�� powszechnie, ale krok po kroku ust�powa�a pola napieraj�cym tendencjom awangardowym, a w pewnych wypadkach zdobywa�a si� pod ich naciskiem na sw�j �ab�dzi �piew: wydawa�a arcydzie�a, kt�re z jednej strony stanowi�y apogeum szczytowy punkt rozwoju tej szko�y artystycznej, z drugiej za� � swoiste jej zamkni�cie, po�egnanie klasycznego modelu literatury. Takim po�egnaniem by�a powie�� Tomasza Manna (1875�1955) ,Buddenbrookowie� (1901); przedstawia�a ona dzieje starego, kupieckiego rodu z hanzeatyckiego miasta Lubeka, ulegaj�cego degradacji ekonomicznej i spo�ecznej, a zarazem swoistej dekadencji postaw i aspiracji �yciowych. Nietrudno by�o krytyce doczyta� si� autobiograficznej warstwy tego dzie�a; do dzi� w Lubece zwiedza� mo�na dom rodzinny Manna, w kt�rym zgromadzono przedmioty i dokumenty na�wietlaj�ce drog� tw�rcz� pisarza uznanego za jednego z najwybitniejszych prozaik�w wieku XX, laureata Nagrody Nobla z roku 1929. W szkicu � O pewnym rozdziale Buddenbrook�w� Tomasz Mann wyznaje: �Mimo ca�ej swej artystycznej niewinno�ci (kt�ra nie wyklucza�a sporej dozy wcze�nie dojrza�ego wyrafinowania) ta ksi��ka nie�wiadomie dala wi�cej, ni� le�a�o w jej zamiarach. Mia�a ona przedstawi� upadek rodziny � pewnej hanzeatyckiej rodziny p�nocnoniemieckiej � za pomoc� �rodk�w stosowanych w powie�ci naturalistycznej, kt�re dopiero co zdoby�em i przyswoi�em sobie drog� literackiego terminowania. Jak si� jednak okaza�o, w wizerunkach cz�onk�w tej rodziny, w ich nastrojach, charakterach oraz losach cale mieszcza�stwo europejskie rozpozna�o siebie i swoj� sytuacj� duchow� na prze�omie dw�ch wiek�w, kilkana�cie lat zaledwie przed pierwsz� wojn� �wiatow�, �wiatow� rewolucj� i ko�cem epoki mieszcza�skiej. Ksi��ka przeciwstawia�a si� czasowi, je�eli pod��aj�c za ni� �wiat j� w siebie wch�ania�� (prze�. Wanda Jedlicka). Je�li nie mamy powodu nie wierzy�, �e w istocie samym narodzinom debiutanckiej powie�ci Manna przy�wieca� zamys� stosunkowo skromny, ta jej historiozoficzna skala u�wiadomiona zosta�a przez autora do�� rych�o. Z ca�� pewno�ci�, zasiadaj�c do swego drugiego epickiego dzie�a, �Czarodziejskiej g�ry�, zdawa� on ju� sobie spraw�, i� w �Buddenbrookach� stworzy� � jak to trafnie uj�� Arnold Bauer (�Thomas Mann�, Berlin 1961) � �ostatni� wielk�, klasyczn�, artystycznie zamkni�t�, konsekwentnie i nieprzerwanie fabularyzowan� powie�� niemieck��