Schizotymicy musz� nieraz bardzo z sob� walczy�, by by� dobrymi, natomiast cyklotymikom dobro� jakby sama przychodzi...

Trzy warstwy sumienia Mo�liwe wi�c, �e rozpatruj�c genez� ludzkiego uk�adu samokontroli da�oby si� rozr�ni� w nim trzy warstwy: konstytucjonaln�, wczesnego okresu rozwoju i aktualn�. Warstwa konstytucjonalna odpowiada�aby naturalnemu porz�dkowi moralnemu, je�li taki istnieje. Za istnieniem jej przemawia te� to, �e niezale�nie od kr�g�w kulturowych, epok, spo�ecznych zwyczaj�w jest jaki� zasadniczy og�lnoludzki zr�b moralno�ci. Dekalog we wszystkich religiach jest podobny. 127 L�k sumienia by�by w tym wypadku wywo�any przez naruszenie praw natury, by�by analogiczny do l�ku biologicznego. Jak wszystkie struktury czynno�ciowe zmierzaj�ce do zwi�kszenia negatywnej entropii ustroju, czyli zgodnie z rytmem �ycia (budowy), dobro by�oby nagradzane uczuciami o znaku dodatnim, tj. przyjemno�ci. Natomiast z�o, jako zwi�zane z rytmem �mierci, tj. obni�eniem negatywnej entropii ustroju, by�oby �karane" uczuciami negatywnymi, tj. przykro�ci i b�lu. Niebo i piek�o mie�ci�oby si� w samym systemie samokontroli, za dobro cz�owiek by�by nagradzany ,,niebem" pozytywnych uczu� i nastroj�w, a za z�o karany ,,piek�em" uczu� negatywnych (przykro�ci i b�lu). Jest to oczywi�cie bardzo uproszczony schemat naturalnego porz�dku moralnego, ale jak si� zdaje, porz�dek taki nie jest tylko fikcj�. Naturalny uk�ad samokontroli rozbudowuje si� w dzieci�stwie dzi�ki pierwszemu zetkni�ciu ze �rodowiskiem spo�ecznym, kt�re w tym okresie �ycia jest �rodowiskiem macierzy�skim. Typowe dla tego okresu �ycia wyolbrzymienie zwierciad�a spo�ecznego stwarza swoist� atmosfer� �bosko�ci" wok� uk�adu samokontroli, przepojon� wiar� w nieomylno��, sprawiedliwo�� i wieczno�� nagrody i kary. Jest to wiara w �s�d ostateczny". Nie chodzi tu o wiar� religijn�, cho� fakt, �e w wielu religiach motyw s�du ostatecznego wyst�puje, mo�e przemawia� za tym, �e wiara ta istnieje w psychice ludzkiej. W praktyce psychiatrycznej nierzadko spotykamy si� z l�kiem przed t� ostateczn� kar�. Nie zawsze poczucie winy wyst�puje �wiadomie, czasem tkwi ono poni�ej progu �wiadomo�ci, ale �kara" dzia�a jako np. urojona choroba, objaw histerycznej konwersji, w postaci uporczywych b�l�w, choroby psychosomatycznej, nie�wiadomego kierowania swego �ycia do spo�ecznej degradacji przez alkoholizm, narkomani�, wkroczenie na drog� przest�pstwa itp. Psychiatrzy jako lekarze i przyrodnicy nie s� sk�onni do my�lenia w kategoriach moralnych, prawa �ycia s� dla nich amoralne. Jest to bezsprzecznie stanowisko s�uszne, gdy� my�lenie takie poci�ga za sob� automatycznie tendencj� do wydawania s�d�w moralnych, a lekarze nie s� w �adnym wypadku do tego powo�ani. Niemniej jednak mo�na na wiele zagadnie�, zw�aszcza z terenu tzw. ma�ej psychiatrii, spojrze� z moralnego punktu widzenia. Gdy spojrzymy w ten spos�b, nerwice, psychopatie, 128 choroby psychosomatyczne, narkomanie itp. ukazuj� si� nam jako w pewnej przynajmniej mierze efekt naruszania porz�dku moralnego. Ludzie dotkni�ci tymi zaburzeniami znosz� piek�o za �ycia za przekroczenie tkwi�cego w przyrodzie prawa moralnego, za swoje zapiek�e negatywne uczucia, za swe lenistwo i niech�� podj�cia wysi�ku �ycia, za sw�j egoizm itp. Oczywi�cie nie mamy prawa za to ich pot�pia�, z�o bowiem, jak i �mier�, tkwi w procesie �ycia. Niemniej, przebywaj�c z takimi chorymi i cz�sto z nimi rozmawiaj�c, nieraz trzeba w sobie t�umi� ludzk� tendencj� do wydawania moralnych s�d�w i stale przypomina� sobie, �e zaw�d psychiatry jest jak najdalszy od zawodu s�dziego. W tzw. du�ej psychiatrii, a wi�c przede wszystkim w wypadku psychoz, tendencje moralizatorskie s� na og� u�pione, nie odczuwamy ch�ci wydawania s�d�w moralnych. Psycho-tycy bowiem s� ju� wykluczeni z kr�gu ludzkiej wsp�lnoty i tym samym nieodpowiedzialni za swe zachowanie i swe prze�ycia. Poza tym w psychozach, zw�aszcza typu schizofrenicznego, niejednokrotnie mo�na obserwowa� znaczne podwy�szenie hierarchii warto�ci moralnych. Zdarza si� nawet, �e to podwy�szenie jest przyczyn� hospitalizacji chorego. Na przyk�ad Brzezicki opisuje chorego leczonego w krakowskiej Klinice Psychiatrycznej, kt�ry dosta� si� do niej dlatego, �e rozdawa� wszystkie pieni�dze biednym, i to zaniepokoi�o rodzin�, kt�ra przedtem nie zwraca�a uwagi na objawy schizofrenii, trwaj�ce ju� od dobrych kilku lat. Jedna z pracownic s�u�by zdrowia zg�osi�a si� zaniepokojona do ambulatorium klinicznego, gdy� jej brat, z kt�rym razem mieszka�a, zostawi� drzwi mieszkania otwarte, twierdz�c, �e wszyscy ludzie s� dobrzy. Takie stwierdzenie by�o dla niej ewidentnym objawem choroby psychicznej; nale�y doda�, �e jej brat chorowa� na schizofreni� od wielu lat, tylko innych objaw�w do tej pory nie zauwa�a�a. Jeden z dziennikarzy, o moralno�ci, jak wi�kszo�� dziennikarzy, raczej gi�tkiej, o typie osobowo�ci pikolaka, w psychozie maniakalnej sta� si� cz�owiekiem autentycznym, m�wi� ludziom prawd� w oczy, nara�aj�c si� w ten spos�b na nieprzyjemno�ci, i to w ko�cu spowodowa�o jego hospitalizacj�. �ycie codzienne zmusza cz�owieka do dewaluacji w�asnej hierarchii warto�ci moralnych i cz�sto dopiero w psychozie 129 przychodzi swoiste oczyszczenie, cz�owiek staje si� w niej wielki. W nerwicach natomiast �yje si� warto�ciami codziennego �ycia, kt�re zostaj� patologicznie wyolbrzymione. Dlatego grzechy codziennego �ycia w ma�ej psychiatrii ra�� i denerwuj�, s� one karykaturalnie przesadzone, uporczywe, widzimy cz�sto ich genez� i ich chorobowe skutki. Z punktu widzenia teorii moralno�ci analiza zaburze� psychiatrycznych pod k�tem ich etycznego znaczenia by�aby przedsi�wzi�ciem zgo�a ciekawym i mog�cym rzuci� wiele nowego �wiat�a na zagadnienie genezy moralno�ci. Analiza taka nie powinna by� jednak�e podejmowana przez psychiatr�w z powod�w ju� przedstawionych