Alleluja! W samÄ porÄ dwa debile zorientowaĹy siÄ, Ĺźe sÄ dla siebie stworzeni!
PRZYPISY 1 F. Fischcr, (iriff nach der Weltmacht. Die Kriegszielpoltrik des Kaiserlichen Deutschlamk 19141918, Dusseldorf 1971, s. 40. - A. T. Mahan, The Influence of Sea Power upon History..., Boston 1892; K H. Colomb, Naval Warfare, Its Ruling, Principles and Practice. Historicallv Treated, London 1891. 1 H. Batowski, Rozpad Austro-Węgier 19141918, Kraków 1982, s. 1920. 4 Óslerreich-Ungarns Aussenpolitik von der bostiischen Krise 1908 his zum Kricgsausbruch 1914. Diphimansche Aktemtucke des Ósterreich-Ungarischen \tini-steriums des Aussern, bcarbeitet vtm Ludwig Bittner und Hans Ubersberger, Wien und Leip/ig 1930, Bd. VII, nr 8951, 8934. * Feldrnarschall F. Conrad, Ans meiner Dienstzeit 19061918, t. III, Wien Leipzig Miinchen 1922, s. 670. 6 F. Fischer, op. cit., s. 59. 15 7 A. Hoyos, Persónliche Erinnerungen an die Schreckenstat in Sarajevo und den Ausbruch dcs Weltkrieges, w: F. Fellner, Die Mission Hoyos. Les grandes puissances e! la Serbie d la veille de la Premiere Guerre Mondiale, Beograd 1976, s. 414. 8 Szerzej o tym por. J. Galantai, Die Ósterreich-Ungarische Monarchie und der Weltkrieg, Budapest 1979, passim. 9 Por. m.in. na ten temat P. Renouvin, La Crise Europeenne et la Grandę Guerre, Paris 1939; S. B. Fay, The Origins of the World War, New York 1928; L. Albertini, The Origins of the War of 1914, t. I III, London New York Toronto 1952; E. Tarle, Dsieje Europy 1871 1919, Warszawa 1971, s. 290 382. '" Por. J. Dróż, Les causes de la Premiere Guerre Mondiale. Essai d'hislo-riographie, Paris 1973; I. Geiss, Studien uber Geschichte und Geschichtswissenschaft, Frankfurt/Main 1972. II. PRZYGOTOWANIA MILITARNE PAŃSTW CENTRALNYCH 1. Niemcy Utworzona po zwycięskiej wojnie z Francją II Rzesza objęła terytorium o powierzchni 540600 km2. W dniu 18 stycznia 1871 r. królowie i książęta na uroczystym zgromadzeniu w Wersalu proklamowali króla pruskiego Wilhelma I cesarzem niemieckim. Poszczególne kraje wchodzące w skład Rzeszy utrzymały wprawdzie swoje lokalne dynastie i pewne, niekiedy dość znaczne odrębności, jednak w ciągu kilku następnych lat wprowadzono jednolity system pocztowy, komunikacyjny, metryczny, celny i monetarny. Zreformowano również podatki, określając rodzaj i wysokość świadczeń na rzecz władz centralnych, krajowych, miejskich, wiejskich i kościelnych. Oznaczało to dalszą, zapoczątkowaną już w 1837 r. unią celną integrację Niemiec i stworzyło podstawy ich szybkiego rozwoju ekonomicznego. Pomimo kilkumilionowej emigracji za Ocean nastąpił również znaczny wzrost liczby ludności z 41 milionów w 1871 r. do 67 milionów na rok przed wybuchem wojny1. Taki przyrost ludności Niemiec, choć nie dorównywał ówczesnemu przyrostowi ludności Europy Wschodniej, kontrastował jednak z bardzo nikłym w tym czasie przyrostem naturalnym we Francji. Skład narodowościowy państwa nie był całkiem jednolity. Mniejszości narodowe stanowiły około 8,5% ludności2. Nadal odgrywały też jeszcze pewną rolę podziały religijne na katolików i protestantów oraz różne partykularyzmy lokalne, zmniejszające się jednak stopniowo pod wpływem rosnącej integracji ekonomicznej i umacniania się rynku ogólnokrajowego. _. 17 Niemieckie imperium kolonialne, obejmujące w chwili wybuchu I wojny światowej posiadłości w Afryce Zachodniej (Togo, Kamerun), Południowo-Zachodniej (Namibia) i Wschodniej (Tanganika, Ruanda, Burundi), Oceanii (Kraj Cesarza Wilhelma, Archipelag Bismarcka, Wyspy Salomona, Marshalla, Karoliny, Mariany i Samoa), część Nowej Gwinei oraz w Chinach (Kiau-czou), posiadało łącznie obszar około 3 milionów km2, który zamieszkiwało około 13 milionów ludzi3. Integrację polityczną i gospodarczą oraz szybki rozwój ekonomiczny Rzeszy ułatwiła otrzymana od Francji kontrybucja wojenna w wysokości 5 miliardów franków w złocie. Nowa stabilna waluta, oparta na parytecie złota (l marka = 0,358 g czystego złota), ułatwiła rozwój przemysłu, handlu i kredytu. Powstało wiele nowych przedsiębiorstw, wzrosły nakłady inwestycyjne w różnych dziedzinach gospodarki. Przeciętna roczna wartość inwestycji w Niemczech podniosła się z 408 milionów marek w latach 18701873 do 1950 milionów marek w latach 1910 19134. Wartość majątku trwałego w gospodarce zwiększyła się w tym samym czasie z 75,36 miliarda marek (wg cen z 1913 r.) do 243,55 miliarda marek, a roczny dochód narodowy wzrósł z 14,672 do 48,193 miliarda marek. Oznaczało to wzrost przeciętnego rocznego dochodu w przeliczeniu na jednego mieszkańca z 352 na 728 marek5. Uprzemysłowienie Niemiec opierało się na rozwoju górnictwa (głównie węglowego) oraz przemysłu metalurgicznego, maszynowego, chemicznego, elektrotechnicznego i lekkiego. Podczas gdy około 1850 r. Niemcy dostarczały 8% światowej produkcji węgla, 6° surówki żelaza i zużywały 4% bawełny, to w 1900 r. udział ten wzrósł odpowiednio do 17",,, 23% i 13°06. W latach 1870 1914 produkcja węgla wzrosła w Niemczech ośmiokrotnie, osiągając w 1914 r. poziom 190 milionów ton7. Produkcja surówki żelaza zwiększyła się z ok. 4 milionów ton (1887) do 15,5 miliona ton w 1912 r.8 i 19,3 miliona ton w 1914 r.9 Jeszcze szybszy był wzrost produkcji stali: z 0,9 miliona ton w 1886 r. do 13,6 miliona ton w 1912 r., co stanowiło przyrost o 13350,,10. Podobne sukcesy osiągnął przemysł chemiczny, elektrotechniczny i optyczny. Prze- 18 mysł tekstylny w latach 18701905 zwiększył swą produkcję dziesięciokrotnie: z 37500 na 370000 ton11. Jeśli chodzi o wartość globalną produkcji niemieckiego przemysłu, to w latach 18701913 wzrosła ona o 446",,, a wartość poszczególnych jego gałęzi w sposób następujący: w górnictwie o 646",,, w przemyśle metalowym o 123",,, chemicznym 800",,, budowlanym o 397",,, włókienniczym o 312°,,, skórzanym ok. 300°,,, drzewnym 337",, i spożywczym o 324",,12. W 1913 r