7 Powa�niejszym problemem jest dla nas dzi� widoczny, jak mi si� wydaje, �cis�y swego czasu zwi�zek r�norodnych form modernizmu z na- stawieniem modernizacyjnym,...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Oczywi�cie modernizm nigdy nie by� zjawiskiem monolitycznym, obejmowa� zar�wno modernizacyjne szale�stwo futuryzmu, konstruktywizmu i Neue Sachlichkeit, jak i najbardziej niewzruszon� krytyk� modernizacji w rozmaitych wsp�czesnych formach "romantycznego anty-kapitalizmu"8. Ale nie to, czym naprawd� by� modernizm, jest problemem, ku kt�remu zmierzam w niniejszym eseju, ale raczej to, w jaki spos�b by� postrzegany z perspektywy czasu, jakie ni�s� dominuj�ce warto�ci i jak� �wiadomo��, jak funkcjonowa� ideowo i kulturalnie po II wojnie s'wiatowej. Ko�ci� niezgody dla postmodernist�w sta� si� pewien szczeg�lny wizerunek modernizmu i obraz ten nale�y zrekonstruowa�, o ile 7 Na temat ideologicznych i politycznych funkcji modernizmu w latach 50. zob. J. Hermand, Modernism Restored: West German Painting in the19505, "New German Critique" 32 (wiosna/lato 1984), s. 23-41 i S. Guilbaut, Hou New York Stole the Idea of Modern Art, Chicago 1983. 8 To pojecie gruntownie omawiaj� R. Syare i M. Lowy, Fignres of Roniantic Anti-Capitalism, "New German Cnti�ue" 32 (wiosna/lato 1984), s. 42-92. mamy zrozumie� zawi�e zwi�zki postmodernizmu z tradycj� modernistyczna i jego pretensje do odmienno�ci. Najbardziej czytelny przyk�ad omawianych tu kwestii podsuwa nam architektura. Modernistyczna utopia uciele�niona \v programach budowlanych Bauhausu, Miesa, Gropiusa i Le Corbusiera stanowi�a po I wojnie i po rewolucji rosyjskiej cze�� heroicznej pr�by odbudowania zdewastowanej przez wojn� Europy wed�ug nowych wyobra�e� i tak, by budowla w decyduj�cej mierze uwidacznia�a odnow� spo�ecze�stwa. Nowe O�wiecenie wymaga�o racjonalnego projektu dla racjonalnego spo�ecze�stwa. Wszelako nowy racjonalizm nosi� na sobie �lady utopijnego zapa�u, kt�ry z powrotem zwr�ci� go ku mitowi - mitowi modernizacji. Bezwzgl�dne odrzucenie przesz�o�ci by�o istotnym sk�adnikiem tyle� modernizmu, co wezwa� do modernizacji poprzez standaryzacj� i racjonalizacj�. Wiadomo, w jaki spos�b modernistyczn� utopi� zniweczy�y jej w�asne wewn�trzne sprzeczno�ci i, co wa�niejsze, polityka i historia''. Gropius, Mie� i inni zostali zmuszeni do emigracji, a ich miejsce w Niemczech zaj�� Albert Speer. Po 1945 roku modernistyczna architektura by�a w znacznym stopniu pozbawiona wizji spo�ecznej i stawa�a si� stopniowo architektur� w�adzy i reprezentacji. Modernistyczne projekty architektoniczne zamiast zwiastowa� i zapowiada� nowe �ycie, sta�y si� symbolami alienacji i dehumanizacji, dziel�c los ta�m monta�owych, drugiego przedstawiciela tego, co nowe, kt�rego z jednakowo ha�a�liwym entuzjazmem witali ongi� wyznawcy zar�wno Lenina, jak Forda. Charles Jcncks, jeden z najbardziej znanych kronikarzy agonii kierunku i or�downik postmodernizmu w architekturze, datuje symboliczn� �mier� architektury modernistycznej na 15 lipca 1972 roku, o godzinie 15.32. O tej porze wysadzono za pomoc� dynamitu kilka blok�w z wielkiej p�yty (zbudowanych 9 Znakomite om�wienie problemu polityki architektonicznej w Republice Weimarskiej daje katalog wystawy Wem gehort die Wclt: Kunst imd Geselhchaft in der Weimar Republik, Berlin 1977, ss. 38-157. Zob. tak�e Robert Hughes, Trouble in Utopia, w: ten�e, The Shock of the New, New York 1981, ss. 164- 211. Nad map� postmodernizmu Andreas Huyssen 466 przez Minoru Yamasaki w latach 50.), a ich zawalenie si� spektakularnie pokaza�y wieczorne wiadornos'ci. Nowoczesne urz�dzenie do mieszkania, jak to nazwa� Le Corbusier z tak typowym dla lat dwudziestych entuzjazmem do techniki, okaza�o si� czym�' nie do zamieszkania, modernistycznym eks- perymentem, jak si� okaza�o - nieaktualnym. Jencks dok�ada wszelkich stara�, by spo�r�d grzech�w pope�nionych p�niej na rachunek modernizmu wyodr�bni� pierwotn� wizj� kierunku. A jednak z pewnym wahaniem przyznaje racj� tym, kt�rzy, jeszcze w latach 60., opowiadali si� przeciw ukrytej podleg�o�ci modernizmu wobec metaforyki maszyny i wzorca produkcji oraz przeciw temu, �e g��wnym modelem wszelkich budowli by�a dla modernizmu fabryka. W kr�gach postmodernistycznych powszechne sta�o si� sprzyjanie ponownemu wprowadzaniu do architektury wielowarto�ciowych wymiar�w symbolicznych, ��czeniu j�zyk�w, przyswajaniu sobie lokalnych dialekt�w i regionalnych tradycji10. St�d Jencks sugeruje, �e architekci zwracaj� si� jednocze�nie w dwie strony, "ku tradycyjnym, powoli zmieniaj�cym si� j�zykom i specyficznie etnicznemu rozumieniu poj�cia s�siedztwa oraz ku szybko zmieniaj�cym si� j�zykom architektonicznej mody i profesjonalizmowi"". Taka schizofrenia, utrzymuje Jencks, jest znamienna dla postmodernizmu w architekturze