Za to instynkt podpowiada im, �e sztuk� mo�na zabi� sztuk�: monumentalno�� nie powinna ju� powstawa�, i temu s�u�y w�a�nie to, co autorytet monumentu czerpie z dawnych czas�w...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

S� znawcami sztuki, poniewa� chcieliby sztuk� zlikwidowa�, zachowuj� si� jak lekarze, podczas gdy naprawd� zamy�laj� otrucie, wyrabiaj� sobie j�zyk i smak po to, by t�umacz�c, dlaczego tak uporczywie odrzucaj� wszystko, co proponuje im si� jako po�ywn� straw� artystyczn�, powo�a� si� na swe delikatne podniebienie. Nie chc� bowiem, by powstawa�y rzeczy wielkie, i wzi�li si� na spos�b, by m�wi�: �patrzcie, wielko�� ju� mamy!" Naprawd� za� owa ju� istniej�ca wielko�� obchodzi ich r�wnie ma�o jak to, co dopiero powstaje: �wiadczy o tym ich �ycie. Monumentalna historia jest kostiumem, pod os�on� sowitego podziwu dla wielkich i pot�nych postaci przesz�o�ci ukrywaj� nienawi�� do wielkich i pot�nych mieszka�c�w epoki wsp�czesnej, pod t� os�on� prawdziwy sens takiego uj�cia historii obraca si� w swe przeciwie�stwo: czy ludzie ci s� tego �wiadomi, czy nie, to dzia�aj� w ka�dym razie tak, jak gdyby ich has�o wyborcze brzmia�o: niechaj umarli grzebi� �ywych. Ka�de z trzech uj�� historii ma racj� bytu wy��cznie na jednej glebie i pod jednym s�o�cem: w ka�dych innych warunkach wyradza si� w niebezpieczny chwast. Je�eli cz�owiek, kt�ry chce dokona� czego� wielkiego, w og�le potrzebuje przesz�o�ci, to pos�uguje si� kluczem historii monumentalnej; kto natomiast chce trwa� przy zwyczajach i z dawna czczonych bogach, kultywuje przesz�o�� jako historyk antykwaryczny; i tylko ten, komu obecna potrzeba d�awi piersi, kto za wszelk� cen� chce zrzuci� z siebie ci�ar, si�gnie do historii krytycznej, to znaczy os�dzaj�cej i feruj�cej wyroki. Bezmy�lne przesadzanie ro�lin spowodowa� mo�e niejedno nieszcz�cie: krytyk nie dzia�aj�cy z potrzeby, antykwariusz pozbawiony pietyzmu, znawca rzeczy wielkich bez zdolno�ci do wielkich czyn�w to takie wybuja�e na kszta�t chwast�w, wykorzenione z naturalnej gleby i dlatego zwyrodnia�e ro�liny. Dzieje s�, po drugie, domen� charakteru zachowawczego i pe�nego czci, kt�ry wiernym i czu�ym wzrokiem patrzy tam, sk�d pochodzi, gdzie si� stawa�; pietyzm ten jest niejako form� wdzi�czno�ci za istnienie. Ho�ubi�c troskliwie to, co istnieje z dawien dawna, chce zachowa� warunki, w jakich sam powsta�, dla tych, kt�rzy powstan� po nim - i w ten spos�b s�u�y �yciu. Je�eli posiada sprz�ty domowe po pradziadach, posiadanie w jego duszy przybiera odmienny sens - to raczej owe sprz�ty posiadaj� jego. To, co ma�e, ograniczone, zbutwia�e i przestarza�e, uzyskuje godno�� i nietykalno��, poniewa� zachowawcza i pe�na czci dusza cz�owieka antykwarycznego przenosi si� w te przedmioty i mo�ci sobie tam przytulne gniazdko. Dzieje jego miasta staj� si� dziejami jego samego; cz�owiek antykwaryczny pojmuje mury, spi�trzon� bram�, zarz�dzenia rajc�w, �wi�to ludowe jak barwny diariusz w�asnej m�odo�ci i odnajduje w nich samego siebie, swoje si�y, zapal, przyjemno�ci, s�dy, swoj� g�upot� i wybryki. Da�o si� tu �y�, powiada sobie, poniewa� daje si� tu �y�, b�dzie si� tu dawa�o �y�, poniewa� jeste�my twardzi i byle co nas nie z�amie. Pogr��ony w liczbie mnogiej owego �my" nie zwa�a na minione osobliwe poszczeg�lne �ywoty i sam si� czuje duchem domu, rodu i miasta. Niekiedy ponad mrocznymi i pe�nymi zawi�o�ci stuleciami pozdrawia dusz� swego narodu, jakby wita� si� z w�asn� dusz�; wra�liwy nos, subtelna intuicja, odnajdywanie niemal zatartych �lad�w, instynktowna umiej�tno�� trafnego odczytywania nak�adaj�cych si� na siebie znak�w przesz�o�ci, bystra orientacja w palimpsestach, ba � polipsestach: oto jego talenty i cnoty. Z tymi talentami i cnotami Goethe sta� pod pomnikiem Erwina von Steinbacha; nawa�nica dozna� rozdar�a dziel�c� ich zas�on� historyczn�: ujrza� zn�w po raz pierwszy niemieckie dzie�o, �promieniuj�ce z silnej, szorstkiej niemieckiej duszy"48. Ten zmys� i poryw wi�d� W�och�w doby renesansu i rozbudza� w ich poetach antycznego geniusza italskiego, �wspania�y rezonans prastarej lutni", jak m�wi Jacob Burckhardt