Radziwi��owie, zw�aszcza Rudy, jak tylko mogli, tak popierali plan < Zygmuntowi rz�d�w Litwy jeszcze za �ycia ojca...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

W styczniu 1544 i pos�owie cesarza Ferdynanda I oraz jego polsko-litewscy stronnicy i Piotrkowie tajn� narad� i postanowili dopi�� tego celu. Wzgl�d na Zygmunta Augusta z El�biet� by� tylko pozorem, dobrym dla starego kr�la. Nie tak �atwo posz�o z oszukaniem kr�lowej. Bona st protestowa�a a� do ko�ca. Teraz, kiedy nieszcz�sny o�enek musia� nieuchronnie spowodowa�^ zatarg z ni�, z Koron�, a ju� szczeg�lnie z sejmem, Radziwi��owie do Zygmunta II w r�ce. D��yli, m�wi�c najkr�cej, do w�adzy. Nie cho tylko o odzyskanie d�br i dochod�w odj�tych im przez Bon�, lecz o fai rz�dy nad pa�stwem. Trudno przy tym uwa�a� Radziwi��w za przedstawicieli odr�bno�ci litewskiej, je�eli pierwszy dostojnik Wi< Ksi�stwa, wojewoda wile�ski Jan Hlebowicz, by� w og�le przeciwny; �ywaniu Zygmunta Augusta do Wilna, a zwyk�a szlachta mia�a wkr�tce < nie zawo�a� o zbli�enie z Polsk�, zw�aszcza ju� z jej swobodami zie mi. Wile�skie rz�dy Zygmunta Augusta przynios�y jednak co� wi�cej ni� i polityki magnackiej, w dziejach wewn�trznych Wielkiego Ksi�stwa st ca�� epok�, i to b�ogos�awion�. Znaczne zas�ugi po�o�y� sam kr�l, aczkc niekt�rzy wsp�cze�ni narzekali, �e je�li nie ucztuje, nie flirtuje i niei festyn�w, to jedynie po to, by goni� po puszczach za nied�wiedziami i i je, nara�aj�c w�asne �ycie. Sama jego obecno�� w Wilnie czyni�a z rzeczywist� stolic�. Rozpocz�� si� �ywy ruch budowlany, �ci�gn�oi rzemie�lnik�w najrozmaitszych narodowo�ci. Obok W�och�w i Nie przyje�d�ali Czesi i Grecy, lecz najwi�cej by�o Polak�w, i to prze? samego Krakowa. Ciekawa rzecz, �e byli to na og� architekci i majst pokrewnych specjalno�ci, jak na przyk�ad kamieniarze. Oni te� kier pracami budowlanymi. Nap�yw plebejskich Polak�w pozostawi� w Wilnie trwa�e �lady, od bowiem czas�w mow� pospolit� w mie�cie sta�a si� polszczyzna. J�zykidlu urz�dowym nadal pozostawa� ruski. W 1547 roku sejm litewski uchwali� pro�b�, kt�rej oryginalne brzmieofej by�o takie: 310 aby Jeho Kr�lewskaja Milost raczi� wedle starodawnoho obyczaju dw�r litowskij na swoim .Iwore chowali [...] a to dlatoho, i�by bratia i synowie naszi, na dwore Jeho Mitosti stu�aczi, /wiczyli sia rycerskich uczynk�w i tym sia laski Jeho Mi�osti dosluhowali i na potom hodnymi .luhami hospodaru Jeho Mi�osti i Riecziposplitej byli. Dwor�w wtedy w Wilnie nie brakowa�o. Dop�ki �y�a El�bieta Austriaczka, by�o ich a� trzy - jej w�asny oraz polski i litewski ma��onka. Kosztowa�y wiele pieni�dzy, poch�on�y mi�dzy innymi ca�e wiano, nad kt�rym tak gorzko biada� Ferdynand I. Jednak�e istnienie ich mia�o du�e znaczenie dla kultury. Sil� rzeczy musia�y by� one kopi� dworu wawelskiego, kt�ry prze�ywa� v'.czyty �wietno�ci renesansowej. Dzi�ki temu do odleg�ego miasta przenika� powszechny obyczaj europejski. Przypadek podkre�li� to w spos�b malowni- czy. �ukasz G�rnicki, z O�wi�cimia rodem, spolszczy�, przerobi� na rodzimy u�ytek s�ynne dzie�o Baltazara Castiglione o Dworzaninie. Pracy tej dokona� w Wilnie. Sta�o si� to co prawda nieco p�niej, ale wzmo�one, bardzo silne oddzia�ywanie kultury Zachodu na Wielkie Ksi�stwo trwa�o przez ca�y czas rz�d�w ostatniego z Jagiellon�w. To by� jeden nieprzerwany ci�g, kt�rego �mier� Zygmunta Augusta wcale nie zako�czy�a. Zygmunt August za�o�y� pierwsz� w Wilnie galeri� obraz�w, na kt�re grosza nie szcz�dzi�. Dla artyst�w kr�l mia� hojn� r�k�. Od niego te� pochodzi� najstarszy wile�ski ksi�gozbi�r, licz�cy ponad tysi�c dwie�cie tom�w, staran- nie oprawionych w kosztowny bia�y pergamin. W niedalekiej przysz�o�ci utworzy�y one fundament biblioteki Akademii Stefana Batorego. Zagin�a tylko Biblia, ofiarowana kr�lowi przez Marcina Lutra, nosz�ca jego w�asno- r�czn� dedykacj�, a oprawiona w czarny aksamit ze srebrnymi okuciami. Je�li wierzy� miejscowej legendzie, diabe� porwa� j�. p�niej ze sto�u pewnego ksi�dza, kt�ry powodowany grzeszn� ciekawo�ci�, ukradkiem, po nocy stu- diowa� ska�on� ksi�g�. W�jt wile�ski i sekretarz kr�lewski, krakowianin Augustyn Rotundus Mie- leski, napisa� po �acinie histori� Litwy, kt�ra njestety nie dochowa�a si�, zagin�a. Ju� we wczesnych latach wile�skich zauwa�ono u kr�la silny poci�g do jeszcze jednego rodzaju dzie� sztuki, mianowicie do artystycznie opracowa- nych klejnot�w. Nuncjusze papiescy zanotowali p�niej o tym rzeczy pozornie niewiarygodne, ale chyba prawdziwe, bo niby dlaczego mieliby fantazjowa� w relacjach. Jeden z nich oceni� kosztowno�ci Zygmunta Augusta na milion dukat�w. Opr�cz tego mia� kr�l dwadzie�cia komplet�w pe�nych zbroi wyko- nanych przez artyst�w w�oskich i trzydzie�ci z�otych rz�d�w na konie, wysa- 311 dzanych klejnotami. Dzisiejsze muzea europejskie ubiegaj� si� o pa Zygmuncie Augu�cie