Nie przypadkiem zmieni� nazw� z psy- chologii r�nic indywidualnych na psychologi� r�nicow�, uwa�a� bowiem, �e dyscyplina ta obejmuje nie tylko obszary specyficzne dla...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Do obszaru bada� psychologii r�nicowej w��czy� tak�e zagadnienia metodologiczne, kt�re dzisiaj s� przedmiotem analiz dyscypliny zwanej psychometri�. Stern przys�u�y� si� tak�e rozwojowi bada� nad inteligencj�, wprowadzaj�c w 1912 roku wprowadzi� poj�cie ilorazu inteligencji, rozumianego jako iloraz wieku umys�owego do wieku �ycia (pomno�ony przez 100). Powsta�a dzi�ki temu mo�liwo�� mi�dzyosobniczego por�wnania poziomu inteligencji niezale�nie od wieku os�b badanych. Druga po�owa XIX wieku oraz pierwsze dekady wieku XX by�y r�wnie� owocne w nurcie bada� zapocz�tkowanym przez Hipokratesa-Galena. O ile domena inteligencji stanowi�a przede wszystkim obiekt zainteresowa� bada- czy angielskoj�zycznych (Anglik�w i Amerykan�w), o tyle pocz�tki bada� nad r�nicami indywidualnymi w osobowo�ci, w tym temperamencie, maj� swoje korzenie na kontynencie europejskim. O temperamentach pisa� mi�dzy innymi Immanuel Kant (1724-1804), nawi�zuj�c do czterech temperament�w w uj�ciu Hipokratesa-Galena. We- d�ug niego, o tym, jaki temperament ma dana jednostka decyduje �atwo�� krzepni�cia i temperatura krwi. Za podstaw� podzia�u na cztery temperamenty Kant przyj�� energi� �yciow� (Lebenskraft), kt�ra waha si� w granicach pobudliwy-ospa�y oraz dominuj�c� charakterystyk� zachowania - emocje versus dzia�anie (zob. rysunek 1.1). Filozof podkre�la� (1912), �e istniej� A B Silne emocje Choleryk (dzia�a szybko i gwa�townie) Melancholik (uczucia powolne i g��bokie) Sangwinik (uczucia silne i p�ytkie) Flegmatyk (dzia�a wolno i bezw�adnie) "> Choleryk c ra N Sangwinik Melancholik Flegmatyk N i O O. I. Kant, 1798 S�abe emocje W. Wundt, 1887 Rysunek 1.1. Typologia Hipokratesa-Galena w uj�ciu A: �szufladkowym" (Kant) 20 i B: wymiarowym (Wundt) �r�d�a, na kt�rych wyros�a psychologia r�nic indywidualnych i o CL tylko cztery proste temperamenty (zob. rysunek 1.1 A), odpowiednio do czterech figur sylogistycznych. Jego koncepcja zas�uguje na uwag� badaczy r�nic indywidualnych z dw�ch powod�w. Po pierwsze, wprowadzi� on termin energia �yciowa, kt�ry stanowi prototyp poj�cia aktywacji (zob. podrozdz. 10.1). Jest ono kluczowe w wyja�nianiu biologicznych pod- staw temperamentu. Po drugie, w jego uj�ciu temperament nie ogranicza si� li tylko do charakterystyki sfery emocjonalnej, jak to proponuj� niekt�rzy badacze, lecz przejawia si� tak�e w dzia�aniu. Wilhelm Wundt (1832-1920), tw�rca psychologii eksperymentalnej, w kt�- rej r�nice indywidualne traktowane by�y przez wiele dziesi�cioleci jako b��d pomiaru, uwa�a� r�nice indywidualne w temperamencie za wa�n� dziedzin� bada�. Znana jest jego dwuwymiarowa typologia temperamentu (zob. rysunek 1.1B) nawi�zuj�ca do czterech temperament�w w uj�ciu staro- �ytnych Grek�w. Wyodr�bnione przeze� typy nie by�y jako�ciowo odr�bne, jak postulowa� Galen, a w czasach nam bli�szych Kant. Wundt wprowadzi� poj�cie wymiaru, dzi�ki czemu jednostk� mo�na usytuowa� w dowolnym miejscu na dwuwymiarowej przestrzeni, kt�r� w przypadku temperamentu wyznaczaj� dwie przeciwstawne w�a�ciwo�ci reakcji emocjonalnych: inten- sywno�� i szybko��, z jak� zmieniaj� si� emocje (Wundt, 1887). Opis r�nic indywidualnych na wymiarze zamiast w kategoriach szufladkowych, co by�o typowe dla przedwundtowskich typologii temperamentu i charakteru, to istotny krok naprz�d w opisie r�nic indywidualnych. Ide� wymiaru przej�� od Wundta wybitny psycholog angielski Hans Eysenck (1970), dla kt�rego choroba psychiczna to skrajne po�o�enie na wymiarze temperamentu czy osobowo�ci. To stanowisko podkre�la, �e r�nica mi�dzy norm� a chorob� jest ilo�ciowa, a nie jako�ciowa. Wundt przyczyni� si� do rozwoju pogl�d�w na temat temperamentu r�wnie� w inny spos�b. Mianowicie wed�ug niego ta sama jednostka mo�e zmieni� swoje po�o�enie na wymiarze temperamentu w zale�no�ci od czasu i sytuacji, w kt�rej si� znajduje, co akcentuje fakt istnienia nie tylko r�nic mi�dzyosobni- cznych (interindywidualnych), lecz tak�e wewn�trzosobniczych (intraindywi- dualnych) w temperamencie. Wiele dziesi�cioleci p�niej zwr�cili na to uwag� psychologowie rosyjscy (zob. Niebylicyn, 1966) i polscy (Strelau, 1969)