Poezja skazana jest na �ycie z tajemnica, obok tajemnicy, na wieczna, pobudzaj�c� niepewno�� Tymczasem Nietzsche z pasja d��y� do metodycznego wytrzebienia tajemnicy...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Mo�i zastosowa� tak�e do Nietzschego - ale Nietzsche nie zdawa� sobie sprawy, �e nie potrafi si� porusza� tak, jak si� poruszaj� prawdziwi arystokraci (gdyby kto�, przej�ty nadmiernie ju� proletariack� dra�liwo�ci�, mia� mi za z�e to por�wnanie, wyja�ni� �e m�wi� o tym w sensie metaforycznym tylko). Jego nieko�cz�ce si� pochwa�y arystokratyczno�ci, si�y i elegancji zdradzaj� kogo�, kto jest w tej dziedzinie bardziej Napoleonem ni� urodzonym monarch�. Chocia� umia� oczywi�cie t� sam� u�omno�� rozpozna� u innych; np. w Zmierzchu bo�yszcz (Niewczesne dywagacje, fragment 12) pisze o Carlyle'u "Po��danie silnej wiary nie jest dowodem silnej wiary, owszem, jej przeciwie�stwem. Kto j� posiada, ten mo�e pozwoli� sobie na pi�kny zbytek sceptycyzmu: gdy� jest do�� pewien, do�� krzepki, dostatecznie ku temu sp�tany". To Tomasz Mann zauwa�y� w swoim eseju o Nietzschem, i� by� on genialnym psychologiem, kt�remu jeden tylko obiekt umyka� - on sam. (Psychologia Nietzschego to, rzecz jasna, osobny i rozleg�y rozdzia�; mo�na �a�owa�, �e by� a� tak bardzo psychologiem demaskuj�cym, a o wiele mniej psychologiem rozumiej�cym ogromn� z�o�ono�� ka�dego prawie stanu psychicznego). Pi�kny zbytek sceptycyzmu by� czym�, czego Nietzschemu dramatycznie, radykalnie zabrak�o w ostatniej fazie tw�rczo�ci - i kto wie, mo�e tu kryje si� jedna z przyczyn majestatycznej, pi�knej pora�ki Nietzschego. Pora�ki, kt�rej winien jest sam filozof, a mo�e te�, do pewnego stopnia, nowoczesny �wiat. Nowoczesny �wiat nie chcia� bowiem przyj�� nietzschea�skiej krytyki, tak jak ona zosta�a sformu�owana, lecz nie przyj��by podobnej korekty r�wnie� i wtedy, gdyby zosta�a wyra�ona o wiele delikatniej, gdyby nawet Nietzsche powiedzia� naiwnie, prosto - co do niego ca�kiem niepodobne! - i� nowoczesnemu �wiatu brakuje wielkoduszno�ci, umi�owania �ycia, spontaniczno�ci, szlachetno�ci i poezji. 1994 68 Pi�owanie i b�ysk Gdy go pozna�em - w roku 1983, pierwszym roku mojego zamieszkiwania w Pary�u - Czapski mia� osiemdziesi�t siedem lat. Ju� zdaje si� nie je�dzi� na swoim s�awnym motorowerze, ju� rzadko wybiera� si� do Pary�a. Poza tym jednak, poza tymi dwoma ust�pstwami na rzecz wieku, by� cz�owiekiem w gruncie rzeczy m�odym, poch�oni�tym malowaniem, lekturami, rozmowami z przyjaci�mi. Zna�em wielu starc�w. Jak wiele innych rzeczy w �yciu, tak�e i staro�� - je�li si� nie myl�; ostatnie s�owo w tej sprawie b�d� m�g� wypowiedzie� p�niej - jest w znacznym stopniu odgrywaniem komedii. S�abo��, kr�tki oddech, pow��czenie nogami -wszystko to s� symptomy czysto fizyczne, oczywi�cie. Ale wystarczy zna� z do�wiadczenia cho�by gryp� i stan podgor�czkowy, �eby wiedzie�, �e symptomy fizyczne - je�eli tylko nie towarzyszy im piekielny b�l lub utrata �wiadomo�ci - tyle� mamy, co gramy. Podobnie - chyba! - dzieje si� ze staro�ci�