Ostatni z kr�l�w, kt�ry tu mieszka� i wesele obchodzi�, by� Ludwik XIII...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Epoka od Chlodwiga do Franciszka I, �redniowieczna, przyczyni�a si� niezmiernie do rozwini�cia Pary�a. Uniwersytet paryski uczyni� go stolic�, ogniskiem �wiat�a dla Europy. T�umy m�odzie�y zbiega�y si� tu s�ucha� wyk�ad�w najs�ynniejszych teolog�w i filozof�w onego czasu, od Wilhelma de Champeaux, wyk�adaj�cych te nauki z rozg�osem wielkim. Profesorowie otwierali szko�y i swobodnie g�o- sili w nich, jak Abelard, wyk�ady w�asnej my�li. W XIII w. dopiero zorganizowano je i uj�to w jedno cia�o. Uczniowie, kt�rych bywa�o do dziesi�ciu tysi�cy, dzielili si� na narody. S�awna Sorbona, pocz�tkowo bursa dla ubogich, powsta�a w 1250 r. z daru kilku dwor�w, ksi�dza Roberta. P�niej przeni�s� si� tu wydzia� teologiczny. Nap�yw uczni�w by� pobudk� do o�ywienia handlu i przemys�u; szli tu ubodzy, ale przybywali i bogaci. W XIII w. liczba mieszka�c�w dosz�a do dwustu tysi�cy i miasto ku p�nocy coraz wi�cej rozci�ga� si� zacz�o. Ku po�udniowi zamieszka�a nauka, tu handel, zabawy i w�a�ciwe miastu �ycie. Z obawy napadu Norman�w i Anglik�w otoczono Pary� wa�em, fos� i murem z wie�ami. Bulwary powsta�y w�a�nie na miejscu tego pasa kamiennego starych fortyfikacji. Ulice, jakie jeszcze w zak�tkach Pary�a niedawno widzie� by�o mo�na, by�y budowane ciasno, nieregularnie, kr�to i �miecie zalega�o je bezkarnie. Sekwana nie by�a jeszcze uj�ta w groble i mury i wylewa�a cz�sto, zatapiaj�c cz�� miasta. W tej epoce wznosi�y si� tu najpi�kniejsze gotyckie ko�cio�y, mianowicie Notre-Dame, kt�ra dopiero w ko�cu XIV wieku po dw�chsetletniej nad ni� pracy doko�czon� zosta�a. Filip Pi�kny i Ludwik XI w tej epoce przyczynili si� najwi�cej do upi�kszenia Pary�a. Wznoszono mosty, starano si� zapobiec wylewom Sekwany; zacz�to budowa� Luwr, kt�ry by� tylko pocz�tkowo wie�yc� otoczon� wa�em. Na p�nocnej stronie templariusze zbudowali gmachy, po kt�rych jeszcze dzi� zosta�o imi�. Po skasowaniu soboru w 1312 r. odziedziczy�o je pa�stwo i obr�ci�o na archiwa i skarbiec. Z tego niegdy klasztoru Ludwik XVI wyszed� na rusztowanie. Dla utrzymania butnych mieszczan w XIV w. zbudowano Bastyll�, czworok�tn� twierdz� w�r�d miasta, postrach krn�brnych. W pocz�tkach XV w. kr�lowie francuscy niedaleko od klasztoru S[ain]t-Antoine kupili znaczny plac, oko�o kt�rego mieli ogrody i folwarki, domy, nawet zwierzy�ce. Ludno�� si� oko�o nich skupi�a. Zbudowano zameczek (le ch�teau des Tournelles), za�o�ono park, dawano tu �wietne zabawy. Smutny wypadek na turnieju z Henrykiem II odstr�czy� od tego miejsca. Gdy Henryk IV wje�d�a� do Pary�a, mieszka�cy na tym Placu Royale trzy dni go festynami przyjmowali, potem obudowano go domami i powoli zszed� na cich� pustk�. Tu mieszka�a p[ani] S�vign� i Pascal. Ju� na�wczas Pary� o�ywiony by�, wrzawliwy, pe�en ludu, pe�en �wietno�ci razem i n�dzy; a w tej gromadzie, z najnieurodniejszych �ywio��w z�o�onej, rozwija�y si� najsprzeczniejsze nami�tno�ci, idee, nurtowa�y j� pr�dy najrozmaitsze. �wi�to�� i cnota ociera�y si� o zepsucie i bezwstyd, fanatyzm o zoboj�tnienie sceptyczne. Bezimienne gromady �ebractwa, rzezimieszk�w, ulicznik�w, n�dzarzy, rozb�jnik�w, Cygan�w zaludnia�y ciemne kwarta�y tego ogromnego i tajemniczego ula. Dopiero Ludwik XIV, Kr�l-S�o�ce, kaza� t� n�dzot� precz wyrzuci�, rozegna�, a kogo z�apano, do wi�zie� zamyka�. Pary�, powiada przywiedziony przez nas historyk jego rozwoju, wyr�s� na ogromne miasto, ale pi�knym jeszcze nazwa� si� nie m�g�. Domy z powodu walk, napad�w i potrzeby obrony budowano jak ma�e twierdze, wi�cej patrz�c na bezpiecze�stwo jak na ozdob�. Dopiero w XVI i XVII w. architektura ich zmienia� si� i wypi�knia� zacz�a. Gotyk ust�pi� renesansowi, �uk kolistemu sklepieniu, a iglica kopule. Przycz�ki dom�w gotyckie rozleg�y si� liniami prostymi i na�ladowanymi ze staro�ytnych ornamentacji wzorami upi�knia� pocz�y. Pos�gi �wi�tych, Madonny, krzy�e ust�pi�y b�stwom Olimpu, faunom, nimfom i satyrom z nisz swoich. Franciszek I w tym stylu budowa� Luwr, w kt�rego pi�knych salach przyjmowa� Karola V. Katarzyna [de] M�dicis wznios�a Tuilerie. Miasto, kt�re dot�d nie mia�o ratusza, odbywa�o rady w wie�ycy Ch�telet, pomieszkaniu burmistrza lub w naj�tym domu (Maison aux Pilliers); postanowi�o te� wznie�� dom miejski (H�tel de Ville). Sko�czy� go Cortone w r. 1605. Katarzyna tak�e za�o�y�a Pa�ac Luksemburski, Maria [de] M�dicis zamek w Vincennes. Richelieu'go dzie�em by� Palais Cardinal, p�niej Royal nazwany; on te� pierwszy wyprostowa� ulic� jedn�, kt�ra nosi jego nazwisko, i na nowo odbudowa� Sorbon�. Za Ludwika XIV wznosi�y si� coraz g�ciej mnogie pa�ace i gmachy pot�ne, jak Hotel Inwalid�w. Oba brzegi Sekwany otoczy�y si� domami, do dw�ch most�w ��cz�cych je przyby�y nowe, przyozdobiono i obmurowano wybrze�a. Najpoka�niejsze gmachy pochodz� prawie wszystkie z tych czas�w. Pozak�adano te� ogrody, pozasadzano drzewa, potworzono cieniste przechadzki. Plac mi�dzy Tuileriami a Luwrem, mokry i opuszczony, za Ludwika XIV zmieniono w pi�kn� aren�, na kt�rej si� odbywa�y karuzele, bieganie do pier�cieni, wy�cigi. W s�siednich lasach powycinano drogi, w�r�d ich g�szczy pocz�y dla spoczynku i zabaw budowa� si� pa�ace i zameczki. Versailles, kt�ry by� przed Ludwikiem XIV domem le�nika, sta� si� najwspanialszym my�liwskim schronieniem kr�la. Wyszafowano miliony, aby go uczyni� �wietnym, z�ocistym, godnym s�o�ca, kt�re w nim zachodzi� mia�o. Lecz coraz cz�stszy pobyt dworu w Wersalu, w Fontainebleau, Compiegne, S[ain]t-Cloud, Marly opustoszy� nieco Pary�, zdemokratyzowa� go, przyczyni� si� do rozdzia�u wyrazistszego szlachty od mieszczan, przygotowa� antagonizm p�niejszy. W miejsce szlachty szablistej wyst�pi�a szlachta w togach, jury�ci, a za nimi bankierowie i finansi�ci, kt�rzy dla uprzyjemnienia sobie �ycia zbli�yli si� do literat�w, artyst�w i teatr�w. Pomno�enie pieni�dzy w r�kach spekulant�w ogo�oci�o z nich jedne klasy, w drugich zrodzi�o zbytek i zami�owanie wytwornego, rozpalonego �ycia, kt�rego przyk�ady sz�y z g�ry. Artystki teatralne, jak Adrienne Lecouvreur, mia�y salony, przyjmowa�y �wietnie i wywiera�y wielki wp�yw na spo�eczno��. Szlachta traci�a powoli przywileje, nawet ostatki dawania tonu spo�ecze�stwu, kt�remu kr�lowa�a pani Geoffrin, �ona fabrykanta luster