Drugi spektakl mia�em, �e w tym klasztorze czernice, czyli mniszki, cz�sto widywa�em jak spuszcza�y z swoich okien drabiny do wychodzenia z klauzur; jedna drugiej...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

O tych pobo�nych mniszkach wiele innych zdarze� s�ysza�em z opowiadania mojej warty. Mia�em ju� w tym trzecim wi�zieniu oddanego uteroficera i czterech gemejn�w, kt�ra to warta co sze�� dni odmienia�a si�. Je�li na szcz�cie moje jaki poczciwy by� uteroficer, to mi wolno by�o do nich przemawia� i onym do mnie wzajemnie: a za to, ze czasem wolno cho� przez krat� patrze�, trzeba by�o zap�aci� cz�� na �ywno�� dawanych mi pieni�dzy i to zaklinano mnie, abym si� czasem nie wyda� przed Komendantem, �e ze mn� rozmawiaj� bo mnie wypytywa� raz w tydzie�. By�o w tym mie�cie do kilku tysi�cy Polak�w wi�ni�w: cz�� za opini� krajow�, cz�� z kraj�w dawnych zabranych w niewol�. Ka�dy uczciwie by� utrzymywany, pod�ug przepis�w, ja tylko prawie jeden z rodzaju wi�ni�w dystyngowa�em si� jako ten, kt�ry zbuntowa�em wojska i wyszed�em na czele ich i bi�em si� z Moskalami, sk�d za mn� inne regimenta i brygady ruszy�y. Dawano mi dwie potrawy na obiad, a jedn� na kolacj�, a reszt� pieni�dzy na drwa i aptek�. Lampa w izbie by�a ze skarbu, kt�ra regularnie ca�� noc pali� si� musia�a. Oskar�ony zosta�em przez niegodziwego unteroficera, �e zrobi�em sobie ekran z chustki i przez nienawi�� zas�aniam si� od nich. Na drug� noc postrzegam, �e na moich nogach siedzi �o�nierz: porywam si� i pytam, czego tu siedzisz? Odpowiada mi , �e mu kazano dzie� i noc na mnie patrze�, dla czego ich nie lubi�, co dla mnie by�o najwi�kszym tyra�stwem. Co dzie� przychodz�ca warta anonsowa�a mi, chocia�em si� ich o nic nie pyta�, �e tego dnia tylu Polak�w zaknutowali, tylu powiesili, co fa�szem by�o, ale umy�lnie mi tak kazano gada�. Do tego miasta przyp�dzono razem do trzech tysi�cy lub wi�cej �o�nierzy, cz�� z dezarmowanych wojsk, kt�re by�y do ich kraju wzi�te, cz�� w bataliach r�nych zabrana. Przyp�dzono tych nieszcz�liwych nagich, bosych, w najwi�ksze mrozy, z kt�rych po�owa umar�a, gdy byli prowadzeni, Cz�� znaczna pos�ana zosta�a na okr�ty. Kilkaset jednej nocy prawie umar�o, gdy b�d�c zap�dzeni do nowych mur�w �wie�o napalonych, wszyscy prawie zagorzeli, z kt�rych bardzo ma�a liczba zosta�a si�. By�em chory w Smole�sku, i gdy doktor ju� zadecydowa�, �e �y� nie mog�, odwiedzi� mnie Komendant i dla skonsolowania mi powiedzia�, �e jest tu m�j kamerdyner Szmigielski, kt�ry ju� trzy miesi�ce siedzia�, a ja o niczym nie wiedzia�em. Ten poczciwy cz�owiek po batalii Maciejowickiej wzi�wszy paszport u Jenera�a Suwarowa i ze czterysta dukat�w, je�dzi� po Moskwie i innych fortecach szukaj�c mnie i przez �yczliwo�� chcia� by� przy mnie. Przys�a� do mnie Komendant onego, odebrawszy jemu pieni�dze, poniewa� aresztant (pod�ug nich) mie� tego nie powinien. Z tych pieni�dzy zabranych m�j wierny kamerdyner straci� do sta dukat�w na r�ne podr�e, zosta�o mi si� trzysta, z kt�rych Komendant do mojej niewolniczej ga�y po kilka rubli dodawa�. Ju� zacz��em mie� lepsze wygody i cieplejsz� stancj� i aptek� mia�em ju� czym zap�aci�. W czwartym miesi�cu mego pobytu w Smole�sku przyszed� rozkaz Katarzyny, aby wszystkich je�c�w Polak�w rozwie�� na r�ne miejsca, dla mnie za� ukaz oddzielny, �eby imi� moje odj��, da� tylko numer wi�nia, pod tytu�em bezimiennego, od��czy� od wszelkiego towarzystwa ludzi, a� do dalszego rozkazania i pos�a� do ni�szej Kamczatki. Po oznajmionym ukazie Imperatorowej Katarzyny drugiej, roz��czono mnie z moim kamerdynerem Szmigielskim, z kt�rym co si� dzia�o lub dzieje, dotychczas nie mam wiadomo�ci. ROZDZIA� III. PODRӯ DO IRKUCKA Tej samej nocy porwany zosta�em do kibitki, kilku zbrojnych wsiad�o �o�nierzy i by�em wieziony w dalsze przeznaczenie; przez pi�� dni i nocy by�em wci�� wieziony, sz�stego dnia nocowali�my na poczcie, ale mnie nikt nie widzia� ani ja nikogo, �aden z warty ze mn� nie gada�, oficer by� do mojego konwoju dodany z czterema gemejnami i unteroficerem, sz�o mi najwi�cej o rzecz wiedzie�, dok�d mnie wioz�. Jednego czasu na przemianie poczty gdy wszyscy odeszli od powozu za ko�mi i kupnem potrzeb swoich, zosta� si� tylko przy mnie staruszek �o�nierz. Zacz��em go prosi� i da�em kilka pi�tak�w, aby mi powiedzia� dok�d wieziony jestem, ten d�ugo naoci�gawszy si� z boja�ni� i strachem powiedzia�, �e tylko wie, �e do Irkucka s� wyznaczeni. Ju� cokolwiek by�em spokojniejszy rozumiej�c, �e na Irkucku si� sko�czy, do kt�rego przybywszy dopiero zacz��em nowy woja� i do�wiadczenie. Dziesi�tego dnia ze Smole�ska stan�li�my w sto�ecznym mie�cie Moskwie. Nigdy ze mn� oficer ani �o�nierz nie chcieli gada�, zawsze cz�owiek cos sobie niepewnego wystawia�, jak tylko dowo�ono do kt�rego miasta, zdawa�o si�, ze ju� nast�pi egzekucja �mierci, bo si� u nich tak dzieje, �e niewolnik�w rozsy�aj� kryminalist�w i tam z nimi robi� egzekucj�. W Moskwie bawi�em trzy dni, ale miasta nie widzia�em, zawsze osadzony by�em w jakimsi� oddzielnym zak�cie. Trzeciego dnia zwyczajnym sposobem zapakowany w kibitk�, kt�r� zawsze zas�aniano w przeje�dzie przez miasta i wsie, zawsze oficer pijany i jego podkomendni, �adnej uczciwo�ci ani ludzko�ci nie mia�em od niego. Z Moskwy by�em wieziony do Kazania, w kt�rym mie�cie kilka dni bawili�my si�, do ka�dego miasta przeje�d�aj�c, zawsze stawali przed domem policji, lud si� wsz�dy kupi�, a� mi wyznaczone by�o miejsce nocleg�w i popas�w. Ten spoczynek by� nie dla mnie robiony, ale dla konwoju, kt�ry dla forsownej drogi nie m�g� wytrzymywa�. Dawano wart� do miasta na noc za rozkazem mojego oficera. Od Smole�ska do Irkucka trzech �o�nierzy w mojej stra�y zgin�o, jedni nogi albo r�ce po�amali z wierzcho�ka mojej kibitki. Gdy pijani i nieuwa�ni z g�r lecieli, zdarza�o si� to cz�sto, �e kiedy rozp�dz� konie, kibitka si� wywraca i konie wlek� po �wier� mili, a ja zamkni�ty t�uk� si� jak �led� w beczce, lecz �e by�em obwijany worem, sieczk� i s�om�, to mnie ratowa�o