Raduski s�ucha� go ze spokojem, jednym uchem chwytaj�c, a drugim wypuszczaj�c te wiadomo�ci...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

- Zbi�r starych ksi��ek, panie dzieju, - m�wi� bibularz, trz�s�c r�kami - to nie ksi�garnia, to nie sk�ad druku, to �ywy organizm, zrozumiale przemawiaj�cy. Ka�da z tych ksi�� ek ma swoj� histori� i dla cz�owieka co d�u�ej na ni� patrzy a my�li, ma dziwny urok i wzbudza szacunek. Niech no pan zwa�a, ile to tu jest roztrz�sa�, docieka�, uniesie� ducha, wizji, marze�, poetyckiego wzruszenia, napomnie�, k��tni, przekle�stw i b�ogos�awie�stw... A ju� to wszystko, cmentarz. Co kogo obchodzi p�omienna satyra Jordanusa Brunona Il Candelajo, pisana w roku pa�skim 1582, kt�ra przecie by�a jedn� ze szczap, rzuconych przeze� na stos w�asny? Wszystko to min�o i cz�owiek, stoj�c wobec tego, mo�e tylko rozmy�la� sobie niby Hamlet nad czaszk� b�azna: "Biedny Yorricku! Gdzie� teraz twoje drwinki, twoje �piewki, twoje kozio�ki, twoje wybuchy weso�o�ci, kt�re doprowadza�y do ryku st� biesiadniczy? Ani jednego teraz, by wy�mia� twoje w�asne szczerzenie z�b�w z �uchw� do cna opad��..." Oto na przyk�ad, mam tutaj dwie ciekawe ksi��eczki Tomasza Campanelli, kt�rych bym za nic nie sprzeda�. Jedna z nich nosi tytu� Civitas solis, wydano j� w Utrechcie, roku 1643. Druga Apologia pro Galileo, wydana by�a we Frankfurcie, w roku 1622. T� ostatni� ksi��k� siarczysty mnich pisa� mi�dzy jedn� tortur� a drug�. A tortury by�y nie byle jakie, trwa�y po trzydzie�ci pi�� godzin, zrz�dzaj�c ci�kie uszkodzenia cia�a. Arterie i �y�y p�ka�y, a krwi p�yn�cej z ran filozofa nie mo�na by�o zatamowa�. Okr�cono go powrozami, kt�re wpi�y si� a� w ko�ci. Zawieszono ze zwi�zanymi r�kami nad ostrzem drewna, kt�re wygryz�o mu szesnast� cz�� cia�a i wytoczy�o ze� dziesi�� funt�w krwi. Ta ksi��ka, m�wi� antykwariusz, trzymaj�c w r�ce Civitas solis, przemawia do mnie, jak miecz z�amany w boju, skrwawiony po r�koje��. Nie sprzeda�bym jej za �adne pieni�dze, za �adne pieni�dze! - A gdzie �e� j� pan kupi�? - Gdziem kupi�? Tutaj, u �ydka, kt�ry fur�, s�yszysz pan, fur� takich ksi��ek zgarn�� za trzy ruble w czasie licytacji grat�w po jakim� kanoniku, zmar�ym na prowincji... Bo i dlaczego taki Campanella pisa� swoj� Civitas solis? Dlaczego? - wo�a� stary g�o�no, patrz�c Raduskiemu w oczy. Jaki� wariat! Traci� na zaostrzonym dr�gu szesnast� cz�� cia�a i dziesi�� funt�w krwi dlatego... No dlaczego, dlaczego? Dla iksa, kt�ry mia� by� dopiero po nim, czort wie kiedy, i kt�rego nawet on nie m�g� zrozumie� dostatecznie. M�j �askawco, broni� Galileusza, uprze� si� dla satysfakcji my�lenia wed�ug w�asnych upodoba�, da� sobie rozpruwa� �y�y... Raduski siedzia� na sto�ku przy gablocie, odk�ada� ksi��k� za ksi��k� i u�miecha� si� pod w�sem. W pewnej chwili wlepi� oczy w starego rozm�wc� i przypatrzy� mu si� ciekawie. Jedne z drzwiczek ostatniej szafy nie dawa�y si� otworzy� z �atwo�ci� i antykwariusz poszed� szuka� jakiego� klucza. Stukaj�c pantoflami, wszed� z pierwszej sali do drugiej z b�yszcz�c� posadzk�, kt�ra le�a�a o kilkana�cie centymetr�w wy�ej ni� w g��wnej, i, zbli�ywszy si� do �ciany, gdzie wida� by�o tylko same p�ki z ksi��kami, znik� w�r�d oprawnych tom�w, jak gdyby si� nagle zamieni� w proch biblioteczny i schowa� w pierwszej lepszej szufladzie. Raduski obejrza� si� po sali. W ciszy, kt�ra nasta�a z chwil� wyj�cia w�a�ciciela zbioru, s�ycha� by�o z k�ta wolne tik-tak ogromnego szafkowego zegara. D�wi�k ten zabawnym uczuciem przej�� serce pana Jana. Z �atwo�ci� mo�na by�o teraz poj��, co tak niejasno, cho� krzykliwie opisywa� stary antykwariusz, owo uczucie przykre i d�awi�ce, gdy si� s�yszy systematyczne i jednakie kroki niestrudzonego czasu w�r�d odwiecznych druk�w. Raduski trzyma� na kolanach jaki� wielki tom in folio i przewraca� kart� za kart�. Druk by� polski. Oczy Raduskiego pad�y na jedn� z stronic i przylgn�y do niej. Antykwariusz wr�ci� ze skrzyneczk�, nape�nion� p�kami kluczy, i zaj�� si� otwieraniem niesfornych drzwiczek. Gada� g�o�no, zwraca� si� do go�cia, ale bez skutku. Po up�ywie blisko godziny Raduski wsta� pr�dko i rzek�: - Sprzeda mi pan t� ksi��k�? - �ywoty ojc�w �wi�tego Hieronima? Phy... No mo�e. Cho� mi �al. To dla tego chorego? - Co pan ka�e sobie zap�aci�? Antykwariusz pocz�� przegl�da� swe spisy, notowa� na rozmaitych karteczkach, a na koniec ko�c�w mrukn��, ruszaj�c wargami, jakby co� prze�uwa�: - To tam �ywoty... Pieni�dzy si� za to nie bierze. Czytaj pan temu choremu.. Niech wam s�u�y. - Ja wezm� ksi��k� tylko za pieni�dze. - Nie dam tej ksi��ki za pieni�dze! - No to nie. - K�ad� pan tu na gablocie dziesi�tk� i bierz tego Hieronima! - krzykn�� stary, jakby kto z niego dar� pasy. Raduski poda� mu r�k�, wymieni� swe nazwisko, co tamtego, zdawa�o si�, wcale nie interesuje, umie�ci� na szklanej szubie szafki dziesi�� groszy i wyszed�, d�wigaj�c ksi�g�. - A nie zniszcz pan druku! Zawsze� to siedemnaste stulecie... - wo�a� antykwariusz. Raduski s�ysza� g�osjego, gdy ju� by� na ulicy. Wprost ze sklepu bibularza uda� si� do mieszkania Poziemskich. Gdy tam przyszed� doktorowa zaj�ta by�a brzydk� operacj� przep�ukiwania choremu nosa. Ledwie to sko�czy�a i ledwie biedak z�o�y� sw� g�owin� na poduszkach, w przedpokoju da� si� s�ysze� g�os dzwonka i w par� minut p�niej wszed� Koszczycki. Twarz mia� wystraszon� i oczy biegaj�ce. Ujrzawszy Raduskiego, d�wign�� brwi wysoko i zachowa� dyplomatyczn� poz�, kt�ra mog�a r�wnie dobrze zwiastowa� ch�� u�ci�ni�cia kolegi, jak i �wiadczy�, �e go si� wcale nie zna. Raduski u�miechn�� si� i poda� mu r�k�. - No i jak �e? - szepn�� przyby�y, zwracaj�c si� do pani Poziemskiej, - nie lepiej? - Nie, nie lepiej... - odpar�a ruchem ust i oczu. Nast�pnie, wed�ug swego zwyczaju, odchyli�a cokolwiek w ty� g�ow� i spod rz�s, z ledwie co widocznym u�mieszkiem przygl�da�a si� adwokatowi. Raduski udawa�, �e ma oczy spuszczone, a pilnie �ledzi� ka�dy ruch mecenasa, nie mog�c zrozumie�, po co on tam przyszed�. - A mo�e go pos�dzam... - rozmy�la� - mo�e to w istocie lito�ciwy cz�owiek? Gdy up�yn�o kilkana�cie minut chwyci� sekret w przestrzeni, na gor�cym uczynku. Koszycki schylony nad ��kiem chorego uwielbia� doktorow�, kt�ra siedzia�a z drugiej strony pos�ania, wzrokiem pe�nym g��bokiej, utajonej, gwa�townej nami�tno�ci. Nie pragn�� on, wida�, �eby afekt jego by� dostrze�ony przez sam� pani� Mart� i z oczu jego wygl�da�a tylko czysta, nienasycona i nienapatrzona ��dza mi�o�ci. Zbadawszy to zjawisko, Raduski spu�ci� z oka mecenasa i zaj�� si� doktorow�. Ciekawo�� jego przekroczy�a teraz wszelkie granice: czu�, �e si�a wzroku zdolna by by�a wydrze� prawd� z cieni�w nocy, z dna wody, z g��bi gruntu. Twarz pani Marty by�a zupe�nie oboj�tna, ale czasami przesuwa�y si� po niej zamaskowane u�miechy, niby zimne �wiat�o, id�ce p�n� jesieni� przez role smutne i pe�ne �a�o�ci