Pozwoli�o mianowicie wyja�ni� nie tylko ruch mi�dzyszczeblowy w rozwoju poj��, lecz r�wnie� wewn�trzszczeblowy, polegaj�cy na przej�ciach w obr�bie danego szczebla...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

Zasada uog�lniania uog�lnie� pozostaje w mocy r�wnie� i tutaj, lecz znajduje inny wyraz. Przy przej�ciach w obr�bie jednego szczebla na wy�szy etap stosunek do przedmiotu przypomina etap poprzedni, system og�lno�ci nie przekszta�ca si� ostro. Natomiast przy przej�ciu ze szczebla na szczebel obserwujemy skok i gwa�town� przebudow� stosunku poj�cia do przedmiotu oraz stosunk�w og�lno�ci mi�dzy poj�ciami. Badania te sk�oni�y nas do ponownego rozpatrzenia zagadnienia samego sposobu przechodzenia z jednego szczebla rozwoju znacze� na nast�pny. Je�eli � jak sugerowa�o pierwsze badanie � nowa struktura uog�lnienia po prostu anuluje poprzedni� i sama j� zast�puje, sprowadzaj�c do zera ca�� poprzedni� prac� my�li, to przej�cie na nowy poziom nie mo�e oznacza� nic innego jak tylko nowe ukszta�towanie wszystkich znacze� wyraz�w, kt�re przedtem ju� istnia�y w innej strukturze. Syzyfowa to praca! Nowe badanie dowodzi jednak, �e przej�cie dokonuje si� inaczej: dziecko tworzy now� struktur� uog�lnienia najpierw na gruncie kilku poj��, zazwyczaj �wie�o przyswojonych, np. w procesie nauczania. Opanowanie tej nowej struktury wystarcza, by przebudowa� r�wnie� struktur� wszystkich innych poj��. A wi�c uprzednia praca my�li nie przepada, poj�cia nie odtwarzaj� si� 395 na nowo na ka�dym nowym szczeblu, ka�de poszczeg�lne znaczenie nie wymaga wykonania ca�ej pracy nad przebudow� jego struktury. Przebudowa ta dokonuje si�, jak wszystkie strukturalne operacje my�lenia, poprzez opanowanie nowej zasady na kilku poj�ciach, a nast�pnie rozprzestrzenia si� i przenosi na zasadzie praw strukturalnych na ca�� sfer� poj��. Jak widzieli�my, nowa struktura uog�lnienia zdobyta przez dziecko w toku nauczania umo�liwia jego my�lom przej�cie na nowy, wy�szy poziom operacji logicznych. Stare poj�cia w��czaj�c si� do operacji my�lowych wy�szego rz�du same si� zmieniaj� strukturalnie. I wreszcie badanie realnych poj�� dziecka pozwoli�o rozwi�za� jeszcze jedno, bynajmniej nie b�ahe zagadnienie, kt�re ju� dawno stan�o przed teori� my�lenia. Z prac szko�y wiirzburskiej wiadomo, �e zwi�zki nieasocjacyjne okre�laj� ruch poj�� i wi�zanie si� my�li. Biihler twierdzi� na przyk�ad, �e zapami�tywanie i odtwarzanie my�li podlega nie prawom kojarzenia, lecz prawom, wi�zania si� na zasadzie sensu. Dotychczas jednak nie rozwi�zano problemu, jakie� to zwi�zki stanowi� o toku my�li. Opisywano je z fenomenologicznego i pozapsychologicznego punktu widzenia, np. jako zwi�zek celu ze sposobami jego osi�gni�cia. Psychologia strukturalna pr�bowa�a, okre�li� te zwi�zki jako zwi�zki struktur, lecz pr�ba ta ma dwa powa�ne braki: 1. Zwi�zki my�lenia okazuj� si� przy tym zupe�nie analogiczne do zwi�zk�w spostrzegania, pami�ci i wszystkich innych funkcji, kt�re r�wnie jak my�lenie pos�uszne s� prawom strukturalnym; a wi�c w zwi�zkach my�lenia nie ma nic nowego, wy�szego i specyficznego w por�wnaniu ze zwi�zkami spostrze�e� i pami�ci; trudno zatem poj��, jak w my�leniu mo�liwy jest ruch i po��czenie poj�� innego rodzaju i innego typu ni� strukturalne po��czenia spostrze�e� i obraz�w pami�ciowych. Prawd� m�wi�c, psychologia strukturalna dos�ownie powtarza b��d psychologii asocjacyjnej, bo przyjmuje za punkt wyj�cia to�samo�� zwi�zk�w spostrzegania, pami�ci i my�lenia, natomiast nie dostrzega specyfiki my�lenia w szeregu tych proces�w. Dawna psychologia te� opiera�a si� na tych samych dw�ch zasadach, a je�li pojawi�o si� co� nowego, to chyba to, �e zasad� asocjacji zast�piono zasad� struktury, pozostawiaj�c jednak dawny spos�b interpretacji. Pod 396 tym wzgl�dem psychologia strukturalna nie tylko nie posun�a naprz�d problemu my�lenia, lecz nawet cofn�a w por�wnaniu ze szko�� wurzbursk�, kt�ra przecie� ustali�a, �e prawa my�lenia nie s� identyczne z prawami pami�ci, �e wi�c my�lenie jest czynno�ci� szczeg�lnego typu, pos�uszn� swoim w�asnym prawom. Dla psychologii strukturalnej za� my�lenie nie ma w�asnych, odr�bnych praw i podlega prawom rz�dz�cym w sferze spostrzegania i pami�ci. 2. Sprowadzenie zwi�zk�w w my�leniu do wi�zi strukturalnych oraz ich uto�samianie ze zwi�zkami spostrzegania i pami�ci absolutnie wyklucza wszelk� mo�liwo�� rozwoju my�lenia i pojmowania go jako najwy�szego i swoistego typu czynno�ci i �wiadomo�ci w por�wnaniu ze spostrzeganiem i pami�ci�. To uto�samianie praw ruchu my�li z prawami ��czenia si� obraz�w pami�ciowych pozostaje w absolutnej sprzeczno�ci z ustalonym przez nas faktem powstawania na ka�dym nowym szczeblu rozwoju poj�� nowego typu i wy�szych, je�li chodzi o zwi�zki mi�dzy my�lami. Widzieli�my, �e w pierwszym stadium mowy autonomicznej dziecka poj�� jego nie ��cz� jeszcze stosunki og�lno�ci, w wyniku czego mo�liwe s� mi�dzy nimi tylko tego rodzaju zwi�zki, jakie mo�na wykry� w spostrzeganiu; czyli w tym stadium jest w og�le niemo�liwe my�lenie jako czynno�� samodzielna, niezale�na od spostrzegania. W miar� rozwoju struktury uog�lniania, w miar� tego, jak coraz zawilsze stosunki og�lno�ci zaczynaj� ��czy� poj�cia, staje si� mo�liwe my�lenie jako takie, stopniowe rozszerzanie si� wyst�puj�cych w nim zwi�zk�w i stosunk�w, jak te� przej�cie do nowych i wy�szych typ�w zwi�zk�w i przej�� mi�dzy poj�ciami, kt�re dawniej by�y niemo�liwe. Teoria strukturalna nie mog�a tego faktu wyja�ni�, co wystarcza, by j� odrzuci�