Polska �rodkowa z pewno�ci� by�a terytorium atrakcyj- nym, zar�wno ze wzgl�du na swoje w�asne walory, jak te� jako przej�ciowy etap ekspansji na tereny po�o�one dalej...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

S�siadom niemieckim oferowa�a przestrze� i perspektywy zdobycia nowych obszar�w kolonizacji - czyli tak dobrze znane w XX w. Lebensraum. S�siadom rosyjskim natomiast mog�a dostarczy� cennych region�w-spichlerzy, zw�aszcza na po�udniu i po�udniowym wschodzie, zapew- ni� od dawna po��dane powi�zania z Europ� oraz stworzy� strategiczn� stref� buforow�. By�a tak�e niezwykle �atwo dost�pna. Wojska i ludy w�druj�ce na za- ch�d z Azji �rodkowej lub na wsch�d z Europy, nieuchronnie wybiera�y drog� wiod�c� przez obszar Polski, zmuszone do tego ukszta�towaniem terenu. Wszy- scy - od Got�w, Wandal�w, Awar�w i Madziar�w, po Batu-chana w latach 1241- 42, Napoleona w latach 1807-12 i Hitlera w latach 1939-41, nie m�wi�c ju� o Tatarach krymskich, kt�rych coroczne najazdy trwa�y przez ca�e stulecia - wje�d�ali do Polski niemal bez �adnych przeszk�d. Podobnie jak w Rosji, prak- tycznie nigdy nie mo�na by�o powstrzyma� wroga przed �atw� wst�pn� penetra- cj�. D�ugie linie obrony zawsze pozostawia�y nie strze�one furtki, kt�re mo�na by�o szybko wykorzysta�. Z drugiej strony jednak, utrzyma� ten kraj w zale�no- �ci by�o niezwykle trudno. Wojska naje�d�c�w znika�y w�r�d rozleg�ych pustko- wi. Si�y powsta�cze znajdowa�y �atwe schronienie na odosobnionych bezludziach. Niemal zawsze jedynym skutecznym sposobem ujarzmienia Polski na d�u�szy czas po jej zdobyciu okazywa�o si� sprawowanie rz�d�w po�rednich z zachowaniem lokalnej autonomii. Taki w�a�nie spos�b wybra� rz�d carski w XVIII w. i w latach 1815-30, Francuzi w latach 1807-13, Niemcy w latach 1915-18 i Zwi�zek Ra- Cytatwg: Sebastian Fabian Klonowic, Flis, Wroc�aw 1950, w. 181-184,228-232 (przyp. t�um.). 75 Tom I. l. Wst�p. Od czas�w najdawniejszych do r. 1572 dziecki po roku 1944. Liczne pr�by narzucenia w�adzy bezpo�redniej, podejmo- wane przez cara po r. 1831, przez bolszewik�w w latach 1919-20 i przez hitle- rowc�w w latach 1939-45, nieodmiennie wywo�ywa�y olbrzymi op�r. W �wietle tych wszystkich fakt�w wydaje si� oczywiste, �e geopolityka istot- nie wywiera�a wp�yw na rozw�j Polski, ale tylko w sensie negatywnym. Wobec braku jakichkolwiek wyra�nych cech geograficznych wzrasta znaczenie form or- ganizacji pa�stwa, eksploatacji bogactw naturalnych oraz dynamicznych czynni- k�w psychologicznych. Badacz geografii historycznej staje w obliczu pytania, dla- czego Polska nie by�a w stanie zorganizowa� swych wielkich zasob�w ludzkich i naturalnych r�wnie skutecznie jak jej s�siedzi; dlaczego w czasie kryzys�w XVII i XVIII w. liczba �o�nierzy w przeliczeniu na g�ow� ludno�ci by�a w Rosji dzie- si�� razy, a w Prusach trzydzie�ci razy wi�ksza ni� w Polsce, czy te� dlaczego zar�wno Rosja, jak i Prusy mia�y �w demoniczny p�d do ekspansji, kt�rego Pol- sce zabrak�o. Jeden z mo�liwych sposob�w szukania odpowiedzi na takie pytania wynika z wzgl�dnej chronologii: z faktu, �e Polska rozwija�a si� o wiele pr�dzej ni� jej s�siedzi. Zjednoczone w XIV w. kr�lestwo polskie rozwija�o si� zbyt szybko na sw�j wiek; rozszerza�o si�, obejmuj�c obszary pozostaj�ce niegdy� pod w�adz� dogorywaj�cych ksi�stw ruskich, i sprzymierzy�o si� z nadmiernie rozro�ni�tym Wielkim Ksi�stwem Litewskim. Na tym etapie dziej�w Moskwa by�a jeszcze nic nie znacz�cym, zap�nionym w rozwoju tworem, usi�uj�cym zrzuci� z siebie ta- tarskie jarzmo. Prusy wci�� jeszcze tkwi�y w szponach Zakonu Krzy�ackiego. W wiekach XV i XVI Kr�lestwo Polski i Litwy by�o najwi�kszym i bez w�tpie- nia najsilniejszym pa�stwem w Europie Wschodniej. W r. 1569, kiedy powstanie zjednoczonej Rzeczypospolitej Polski i Litwy zosta�o ostatecznie przypiecz�to- wane uni� lubelsk�, wi� polityczna ksi��t z dynastii Hohenzollern�w w Pru- sach z pokrewn� dynasti� panuj�c� w Brandenburgii ogranicza�a si� do obietnicy obj�cia w�adzy na wypadek braku m�skiego potomka