Nowoczesne ruchy i ideologie politya wobec pracy organic: Gruntown� krytyk� tej strony idei pracy organicznej p prowadzili socjali�ci: w 1879 r...

Alleluja! W samą porę dwa debile zorientowały się, że są dla siebie stworzeni!

w genewskim pi�mie "R�wnc og�oszono pierwszy program socjalist�w polskich i w tym sari roku, na tych�e �amach Kazimierz D�uski nazwa� progi organiczny "wyrazem d��e� bur�uazji jako klasy spo�eczn Dla stopniowo aktywizuj�cych si� nowych grup spo�eczn organicznikowstwo nie by�o atrakcyjne. Nadchodzi�a era m# wych ruch�w politycznych, w�r�d kt�rych nie sta�o ju� mie dla organicznik�w. Nawet w zaborze pruskim, gdzie dzi# oni z najwi�kszym powodzeniem, prze�om wiek�w przyn zmierzch ich idei. Prowadzona przy u�yciu coraz brutalniejszych metod polit germanizacji, b�d�ca bod�cem do anga�owania si� w pI organiczne, od pewnego momentu sk�ania�a wielu dzia�aczy 46 wychodzenia poza ich obr�b. Apolityczno�� przesta�a wystar- cza�. Rodzi� si� polski nacjonalizm - w �nacznej mierze jako odpowied� na nacjonalizm niemiecki. Podobnie dzia�o si� w za- borze rosyjskim. Narodziny nacjonalizmu by�y jedn� z postaci og�lnego o�y- wienia politycznego naszego spo�ecze�stwa. Wcze�niej jeszcze od�ywa� zacz�a my�l o czynnej akcji niepodleg�o�ciowej. Niepodleg�o�ciowa inicjatywa kontynuatora romantycznej tra- dycji powsta�czej Zygmunta Mi�kowskiego (Teodora Tomasza Je�a), tworz�cego w 1887 r. Lig� Polsk� (przekszta�con� w 1893 r. w Lig� Narodow�) da�a pocz�tek polskiemu ruchowi nacjona- listycznemu; Boles�aw Limanowski, uczestnik manifestacji 1861 r., zes�aniec, p�niej podobnie jak Mi�kowski emigrant, zaszczepi� tradycj� walki o niepodleg�o�� socjalizmowi polskiemu. Jako wsp�or#anizator powsta�ej w 1892 r. Polskiej Partii Socjali- stycznej w tym w�a�nie duchu oddzia�ywa� na jej profil ideowy; w latach nast�pnych wspiera� swym autorytetem dzia�alno�� J�zefa Pi�sudskiego, uwa�aj�cego si� za spadkobierc� idea��w powstania styczniowego. W nowych warunkach, pod zmienion� postaci� odradza�o si� dziedzictwo powsta� narodowych, w rozmaity spos�b inspiruj�c formuj�ce si� masowe ruchy polityczne. Nadziejom na nie- podleg�o�� sprzyja�y zmiany sytuacji mi�dzynarodowej - rodzi� si� konflikt mi�dzy zaborcami; rosn�ce napi�cia spo�eczne przy- bli�a�y wizj� rewolucji. Wszystko to spycha�o organicznik�w na margines �ycia publicznego. Pr�bowali broni� si�, wyst�powa� przeciw szalonym w ich poj�ciu has�om; nie s�uchano ju� ich g�os�w. Idea pracy organicznej, pojmowanej jako koncepcja ca�o�ciowa, jako strategia polskiego ruchu narodowego, upad�a. Oczekiwaniom ludzi prze�omu wiek�w nie odpowiada�o ju� po��czenie programowej apolityczno�ci z zasad� solidaryzmu spo�ecznego. Zmierzch idei nie oznacza� wszak�e upadku materialnego doro6ku organicznik�w. W dalszym ci�gu funkcjonowa�a sie� r�norodnych instytucji, stowarzysze�, sp�ek, kontynuowano akcje spo�eczne, istnia�y kadry ludzi, wdro�onych do "pracy u podstaw". Aktywa te w przewa�aj�cej mierze przej�a Liga Narodowa, dla kt�rej �w spadek po organicznikaeh mia� warto�� niebagateln�: znakomicie u�atwia� realizowanie ambicji g��bo- kiego i trwa�ego wnikni�cia w �ycie r�nych grup spo�ecznych. Szczeg�ln� wag� przywi�zywa#a Liga Narodowa do zdobycia wp�yw�w na wsi, zw�aszcza w zaborze rosyjskim. W tym celu utworzone zosta�o w 1899 r. tajne Towarzystwo O�wiaty Naro- dowej (TON), kt�re wykorzystywa�o zasady i osi�gni�cia "l zety �wi�tecznej" Promyka. Nowe pismo dla wsi, "Pola propagowa�o wiele w�tk�w wprowadzonych przez organic# k�w, odrzuca�o jednak zasad� bierno�ci polity�znej. Dale od radykalizmu spo�ecznego i apeli powsta�czych, silnie p kre�la�o potrzeb� przeciwstawiania si� zaborcy - m.in. popr starania o prawa j�zyka polskiego. Mamy tu do czynienia zjawiskiem znamiennym: fragmenty nie istniej�cego ju� w�a wie jako ca�o�� programu pracy organicznej umieszczono w miennej strukturze ideowej; has�a organicznikowskie pod rz�dkowane zosta�y warto�ciom wywodz�cym si� z innych �r�# Z ideowej spu�cizny po organicznikach czerpa�a nie ty narodowa demokracja. Ich koncepcje, tak cz�sto atakowz zdo�a�y utrwali� si� w polskiej tradycji umys�owej. Powt�rz# jako ca�o�� programowa, zwi�zana z konkretnym momem historycznym, zrodzona w specyficznych, niepowtarzaln warunkach, idea pracy organicznej obumar�a. �ywotne oka: si� poszczeg�lne w�tki tej refleksji, inspiruj�ce odt�d lu niekiedy bardzo w swych fundamentalnych pogl�dach odleg� od �rganicznik�w. Akcent�w takich doszuka� si� mo�na c cia�by w my�li polskiego kooperatywizmu - przyk�adem m by� pisma Edwarda Abramowskiego (zob. tekst nr 47). Pr�ba podsumowa Czy mo�liwa jest generalna ocena zjawiska tak zr�nico nego, tak rozleg�ego w czasie i przestrzeni, powi�zanego z odmiennymi niekiedy ideologiami i �wiatopogl�dami. W przynajmniej zwr�ci� uwag� na kwestie najistotniejsze. A tem - praca organiczna jako droga do niepodleg�o�ci. Pr oszacowania skuteczno�ci metod organicznikowskich w tej c dzinie prowadzi� musi nieuchronnie ku dyskusjom nad sen i bezsensem czynu zbrojnego, granicami ugody, kompromi i bezkompromisowo�ci�. Problemy te nie nale�� do �atw a ju� na pewno nie mog� by� rozstrzygane w spos�b kategoryi dla ca�ego okresu zabor�w; okoliczno�ci, w jakich dokonyw wyboru metod "wybijania si� na niepodleg�o��" b�d� z "wybijania si�" r�zygnowano, r�ni�y si� przecie� od si bardzo istotnie